Kaygılı Uyanmak: Neden Oluşur ve Nasıl Kurtulunur?

Hepimiz hayatımızın bir noktasında normal ve değişken bir sorun olduğu için kaygılı uyanma sorunuyla karşı karşıya kalmışızdır. Eğer anksiyete belirtileri uyanır uyanmaz ortaya çıkıyorsa, oldukça ciddi bir sorunun göstergesi olabilir.

Kaygılı uyanma, uyandıktan hemen sonra bir dizi hoş olmayan fiziksel ve zihinsel semptomlar yaşamayı kapsar. Özellikle sabahları meydana gelir.

Bu semptomlar uzun süre devam ettiğinde kişinin sosyal hayatını olumsuz etkiler. Bu nedenle nedenlerini ve nasıl tedavi edileceğini bilmek önemlidir.

Anksiyete nedir?

Amerikan Psikoloji Derneğine göre anksiyete, somatik gerilim belirtileriyle karakterize edilen bir duygudur. Kişi yakın bir tehlike, felaket veya talihsizlik sezdiğinde anksiyete ortaya çıkar.

En yaygın duygusal durumlardan biridir ve vücudun savunma eylemlerini harekete geçirmeye hizmet eder. Belirli bir seviyede kaygılı olma hissi günlük sorunlarla en iyi şekilde başa çıkmak, ilerleme kaydetme ve sorunları çözmek için arzu edilen bir şeydir.

Ancak bu duygu, belirli bir seviyeyi aştığında veya uyum sağlama işlevini kaybettiğinde patolojik hale gelir. Bu gibi durumlar da, fiziksel ve ruhsal sağlığı etkileyen semptomları beraberinde getirerek kişide önemli rahatsızlıklara neden olur.

Anksiyete ve korku

Hem anksiyetenin hem de korkunun benzer belirtileri vardır. Çünkü her ikisine de tehlike düşünceleri, endişe duyguları, fizyolojik reaksiyonlar ve motor tepkiler hakimdir. Bu nedenle, genellikle bu iki sorun kafaları karıştırır.

Ancak, iki reaksiyon arasındaki fark, korkunun, karşınıza vahşi bir hayvan çıkması gibi tehlikeli uyaranların varlığında kendini göstermesidir. Diğer taraftan anksiyete ise tanımlanamayan ve öngörülemeyen gelecekteki tehditlerin beklentisiyle ortaya çıkar.

Kaygılı uyanma belirtileri

Her insan uyandıktan sonra aynı anksiyete semptomlarını göstermez. Bu tepkilerin miktarı ve yoğunluğu, kişinin biyolojik ve psikolojik yatkınlığına bağlı olarak değişir. Bunları fiziksel, psikolojik, davranışsal ve bilişsel göstergeler olarak sınıflandırabiliriz.

Fiziksel göstergeler

Fiziksel göstergeler söz konusu olduğunda ise taşikardi, kalpte çarpıntı ve göğüste sıkışma gibi belirtilerinden bahsedebiliriz. Buna genellikle boğulma hissi ve aşırı terleme eşlik eder. Aynı zamanda kol ve bacaklarda titreme ve karıncalanma gibi kombinasyonları vardır.

Sindirim şikayetlerinin sayısı da az değildir. Mide bulantısı ve kusmanın yanı sıra mide veya epigastriyumun çukurunda mide ekşimesi ve gastroözofageal reflü ile bağlantılı olan ani bir ağrı olabilir.

Psikolojik belirtiler

Kaygılı uyanma anksiyetesinin psikolojik belirtileri arasında aşağıdakilerden bahsedebiliriz:

• Tehlike hissi veya tarif edilemeyen bir şeye yönelik tehdit hissi.
• Kendine karşı yabancılaşma: Depersonalizasyon bozukluğu olarak da bilinir.
• Ölüm korkusu: Daha hafif şekillerde bile yaşamın kontrolünü kaybetme korkusudur.
• Karar vermede zorluk.

Davranışsal belirtiler

Motor huzursuzluk ve sakin kalmada zorluk çekme, uyanır uyanmaz ortaya çıkan kaygılı uyanmanın yaygın belirtileridir. Buna kaskatı kesilmiş bir vücut ve çenenin kilitlenmesi ile bruksizme yol açan bir yüz ifadesi eşlik edebilir.

Bilişsel belirtiler

Uyandıktan sonra kaygının bilişsel göstergeleri arasında sabahın erken saatlerinde dikkat ve konsantrasyona odaklanmada zorluk çekme vardır. Bunun günün başlangıcı ile endişenin aşırı şiddetli olması ve olumsuz düşüncelerin sürekli kafada dolanması ile ilgisi vardır.

Endişe duygusu hakim olan insanlarda şüpheli olma ve kafa karışıklığı duygusu artar. Uyandıkları andan itibaren, hem yakın çevrelerinde hem de duydukları haberlerde olanları yanlış yorumlarlar.

Kaygılı uyanmanın nedenleri

Kaygılı uyanma, biyolojik, psikolojik ve sosyal yönler dahil olmak üzere birçok faktöre bağlı olabilir. Bu duyguları açığa çıkaran nedenlerin kişiden kişiye değişiklik gösterdiğini vurgulamak önemlidir. En yaygın olanları aşağıdakiler gibidir:

• Biyolojik kaynaklı olanlar: Genetik faktörler, anksiyete sorunun yaşanmasında önemli bir role sahiptir. Biyolojik yatkınlık ne kadar fazlaysa, anksiyete atakları yaşama riski de o kadar büyük olur. Bu kişilerin genellikle aile öyküsünde bu hastalıktan vardır.
• Psikososyal faktörler: Stresli durumların yaşanması (iş, kişilerarası, sosyoekonomik sorunlar) genellikle bu endişeli deneyimlerin tetikleyicilerdir. Bu durumlarda, kişinin kaygıyla başa çıkma yöntemleri koşulların üstesinden gelmek için yeterli değildir.
• Travmatik deneyimler: Ciddi kazalar, doğal afetler, saldırılar veya işkence gibi travmatik olayların yaşanması, şiddetli anksiyete belirtileriyle ilişkili beyinde biyolojik değişikliklere neden olur.
• Rüya aktivitesi: Uyandıktan sonra endişeye neden olan bir başka neden de üzücü içeriği olan rüyalar veya kabuslardır. Bu durumlarda rüya gören, tehlikeleri gerçekmiş gibi yaşar ve uyandığından neyin gerçek, neyin rüya olduğunu algılamada zorluk çeker. Kişi bir rüyayı gerçekmiş gibi görüp kabustan uyandıktan sonra bile, aslında bunun sadece kabus olmasına da gerek yok, uyanıp uyanmadığından şüphe duyarak bir süre bu durumu algılayamaya çalışır.

Kaygılı uyanmadan kurtulmak için ne yapmamız gerekir?

Uyandıktan sonra anksiyete olaylarının yoğunluğuna ve sıklığına bağlı olarak, psikoterapötik müdahale almak uygun olacaktır. Örneğin; kaygılı uyanma sorunu yaşayan kişiye uygulanan en etkili tedavi genellikle psikoterapi olurken daha ağır vakalarda ise ilaç kullanmak gerekecektir.

Uyandıktan sonra kas gevşetme teknikleri

Rahatlatıcı kas egzersizleri yapmak, olumsuz düşünceleri güçlendiren rahatsız edici fiziksel duyuların görülme sıklığını azaltmaya yardımcı olacaktır. Egzersizlerin uygulanması ile anksiyetenin fiziksel etkileri bu tekniklerle önlenebilir.

Nefes alıp verirken göğüs yerine diyaframı kullanın

Yüzeysel göğüs solunumu hiperventilasyona neden olabilir ve bu da anksiyete ile ilgili fiziksel semptomlara neden olur. Bu durumda halsizlik, vertigo, çarpıntı ve boğulma hissinden bahsedebiliriz.

Diğer taraftan kişi rahatladığında daha derinden ve karından nefes alır. Nefes alıp verme şeklinizi değiştirerek (göğüsten abdominale) solunumu bir anksiyete kontrol aracı olarak kullanabilirsiniz.

Yoga ve meditasyonu uygulayın

Yoga en sakinleştirici aktivitelerden biridir. Ayrıca zihin ve beden arasında bir birlik kurmak için aracı olur. Bu, kaygı sonucu fiziksel belirtilerin daha fazla kontrol edilmesi anlamına gelecektir.

Vücudu belli bir saniye süresince belirli esnek pozisyonlarda tutmayı ve ardından onu gevşetmeyi içerdiğinden aynı zamanda bir kas gevşetme yöntemidir.

Meditasyon, geçmiş ve gelecek ile ilgili düşünceleri kafanızdan atmanıza izin veren, kişiyi şimdiki ana odaklanmaya yönlendiren bir aktivitedir. Bu nedenle, zihnin daha fazla kontrol edilmesine katkıda bulunur ve olumsuz düşüncelerden kaçınmaya yardımcı olur.

Alkol ve kafein içeren içeceklerden uzak durun

Alkol ve kafein içeren içeceklerde kaygı belirtilerinin ortaya çıkmasına neden olan çeşitli maddeler vardır. Bu içeceklerin alımını azaltmak, kaygılı uyanma sorununu giderir.

Kaygılı uyanma sorunundan kurtulma mümkün

Kaygılı uyanma sorunu kişilerin sosyal yaşamını etkilese de, uyandıktan sonra yaşanan anksiyete sorunu hem psikoterapötik tedavi yöntemiyle hem de evde alınan önlemlerle ortadan kaldırılabilir. Meditasyonu bir rutin haline getirerek ona zaman ayırabiliriz. Sessiz bir dinlenme ortamı oluşturmak için akşam saatlerimizi bir düzene oturtabiliriz.

Aklınızda bu konuyla ilgili şüpheler varsa bir sağlık uzmanına danışmalısınız. Kısa vadede kaygı organlara zarar verir ve işten aileye farklı alanları etkileyerek sosyal ilişkileri karmaşıklaştırır. Ne kadar erken kontrol altına alma yöntemleri uygulanırsa, kaygılı uyanmanın etkileri o kadar hafif olur.