Davranışsal Bağımlılık: Tanımı, Türleri ve Tedavisi

Herhangi bir madde türü içermeyen birçok bağımlılık türü vardır. Toplum tarafından daha az bilinmelerine veya üstü kapalı bir şekilde kabul edilmelerine rağmen, bir sorun olarak görülmezler.

Tüm bağımlılık türlerinin alkol veya uyuşturucu kullanımıyla bir ilgisi yoktur. Aslında, çok daha yaygın ve hatta her gün bile arkasında açık bir psikolojik sorun olduğunu bilmeden neredeyse normal olarak görmeye başladığımız başka davranış türleri de vardır. Bunlara bir örnek de; davranışsal bağımlılıklardır.

Cep telefonundan kurtulamama noktasına kadar yoğun kullanımı bağımlılık yaratan bir davranıştır. Duygularını yemek ve aşırı yeme yoluyla yönlendirenler de bu bağımlılık grubunun bir parçasıdır. Bu klinik kategorinin birçok formu ve çeşidi vardır. Dahası, psikoloji ve psikiyatri alanında, Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı(DSM-V) sonunda bu terminolojiyi içermesi kaydedilen bir ilerlemedir.

2013 yılına kadar madde bağımlılıkları ile davranışsal bağımlılıklar arasında bir ayrım kurulmamıştı. Bizim için alakasız görünebilecek bir şey aslında terapötik yaklaşım için belirleyici bir faktör olabilir. Yazımızda bu konuyu biraz daha derinlemesine inceleyelim.

Davranışsal bağımlılıklar nelerdir?

Birkaç on yıl öncesine kadar, tüm bağımlılığın bir tür madde tüketimini gerektirdiği varsayılıyordu. Bu nedenle, bir kişinin tekrar etmeyi durduramayacağı zararlı davranış bir dürtü kontrol problemi olarak kabul edildi.

Ancak günümüzde, cep telefonu bağımlılığı veya pornografi gibi olayların sadece “kendimi kontrol edemiyorum” dan kaynaklanmadığını biliyoruz. Beyin bağımlılık mekanizması esrar, amfetamin, kokain, kafein, nikotin ve alkol gibi harici maddelerin kullanımını gerektirmez.

Bağımlılık yaratabilecek görünüşte zararsız ve önemsiz davranış alışkanlıkları vardır. Bunun nedeni, bu davranışların yarattığı beyindeki değişikliklerdir. Dopamin duygusunun bize verdiği ödüllendirici ancak kısa süren güçlendiriciler, beynin kendini iyi hissetmesi için ihtiyaç duyduğu unsur haline gelir.

Davranışsal bağımlılıklar, kişinin kontrolü dışında olan ve zararlı olan bir dizi davranıştır. Aynı şekilde madde bağımlılıkları ile aynı özellikleri paylaşırlar ancak bu durumda kişi dışarıdan bir ürün temin etmez veya herhangi bir unsurun tüketimi gerçekleşmez.

Diğer yandan, bu davranışların neden ortaya çıktığını kendimize sorarsak, cevabı bizde yarattıkları duyguda saklıdır: olumlu, rahatlatıcı, hoş ve her zaman takıntılı hisler. Bağımlılıktan etkilenen kişi bu bağımlılığın her zaman farkında değildir çünkü genel olarak zararsız davranışlardır (video oyunları oynamak gibi).

Bu bağımlılık yapıcı davranışlar, bağımlılık duygusu deneyimlendikçe zevk veya coşku gibi olumlu bir pekiştirme mekanizması ile harekete geçirilir. Ancak davranış takıntılı hale geldikçe, eylem gerçekleştirilmediğinde rahatsızlık hissedilir ve yoksunluk semptomları ortaya çıkar.

Ana davranışsal bağımlılık türleri nelerdir?

Pek çok davranışsal bağımlılık türü vardır. Teknoloji alanında yaşanan son gelişimlerden bu yana, yeni tipolojiler ortaya çıkmıştır. Tüm bunlar, sağlık alanındaki profesyonelleri tespit ve tedavi mekanizmalarını geliştirmeye zorlar. Bu koşulların çoğu, giderek genç bir popülasyonda ortaya çıkar.

Şimdi en yaygın olanlar hangileriymiş bunları görelim:

• Ludopati veya kumar problemi: Kumar oynama alışkanlığı toplumumuzda çok yaygın bir sorundur. Bahis kumarhanelerinin artması ve reşit olmayanların korunması konusunda bir düzenleme olmaması bu konuda yaşanan bir eksikliktir.
• İnternetten oyun oynama alışkanlığı: Nottingham Trent Üniversitesi’nde yapılanlar gibi bilimsel araştırmalar bize bu tür bağımlılığın ergenlerde çok yaygın olduğunu gösteriyor.
• İnternet bağımlılığı: Pek çok insan internet üstünde oynanan oyunlardan gözlerini alamamaktadır.
• Pornografiye bağımlılık: Cinsel içerikli görsel-işitsel materyal tüketimi, en yaygın davranışsal bağımlılıklardan biridir.
• Cep telefonuna olan bağımlılık: Bu, çoğumuzun farkında olmadığı, sürekli maruz kaldığımız başka bir olgudur. Kendimizi bu cihazdan ayırmak veya bu cihazı kaybetmek gibi basit bir eylem, büyük endişeyi tetikler.
• Seks bağımlılığı: Cinsel arzuyu tatmin etme ihtiyacı takıntılı ve zararlı hale gelebilir.
• Yeme bozuklukları: aşırı yeme veya sağlıklı yiyeceklere takıntılı olma durumu gibi.
• Kendini alışveriş yapmaya zorunlu hissetme.
• Duygusal bağımlılık bozuklukları veya aşk bağımlılığı: Bu gibi durumlarda, ilişki alanında davranışsal bağımlılıklar da ortaya çıkabilir. Bu bağ yıkıcı olsa bile, bir partnerden ayrılmamızın imkansız olduğu durumları tanımlar.

Davranışsal bir bağımlılığın belirtileri nelerdir?

Bağımlılık yaratan tüm davranışlar birçok şekilde kendini gösterebilir. İşte bu nedenle, psikoloji profesörü Enrique Echebarrúa gibi davranışsal bağımlılıklar alanındaki uzmanlar, “Uyuşturucusuz bağımlılıklar” adlı kitabında bu bozuklukların ortaya çıktığını açıklıyor:

• Aktiviteden zevk almak için yoğun istek ve arzu.
• Kendini kontrol edemeyen kişinin etkinlik üzerinde aşamalı olarak kontrolünü kaybetmesi.
• Günlük aktivitelerin ihmal edilmesi: iş, akademik veya ilişkisel gibi.
• Çevre olanların farkına vardığında ve kişiyi uyardığında, bunu reddeder ve savunmaya geçer.
• İlişkilerin aşamalı olarak yıpranması.
• Kişi bu davranışı gerçekleştiremediğinde yoksunluk sendromu yaşar: kaygı, sinirlilik, rahatsızlık, öfke, öfke.

Bu tür bağımlılık nasıl tedavi edilir?

Davranışsal bağımlılıklarla başa çıkmanın yolu her zaman kişinin bu durumun farkına varmasıyla başlar: bu bozukluklar genellikle depresyon, anksiyete veya kişilik bozuklukları ile birlikte bulunur. İyi bir teşhis koymak ve her hastanın kendine özgü gerçekliğiyle yüzleşmesi çok önemlidir.

Genel olarak, farmakolojik yaklaşımla psikolojik yaklaşımı birleştiren çok boyutlu bir yaklaşım uygulanır. Psikolojik yaklaşım içinde, bilişsel-davranışçı terapi, motivasyon terapisi ve ayrıca grup ve aile/eş terapileri etkilidir.

Diğer yandan psikolojik terapide üzerinde çalışmamız gereken alanlar; öz saygı, düşüncelerin rasyonelleştirilmesi, dürtü kontrolü, duygu yönetimi ve duygularla başa çıkma stratejileri ile kayıpları önlemeye yönelik olanlardır. Yeni hedefler konmalı ve ilerisi için projeler oluşturulmalıdır.

Davranışsal bağımlılıklar gençlerde ve ergenlerde çok yaygındır. Bu nedenle, bu tür bağımlılık sorununu önlemek ve tespit etmek için ailelerin ve eğitimcilerin işbirliğine ve farkındalığına ihtiyacımız vardır.