LATE Demans: Yeni Bir Demans Türü

Late demans, Alzheimer'a çok benzeyen bir hastalıktır. Peki, nasıl gelişir? Kimi etkiler? Bu yazıda size bunlardan bahsedeceğiz! 

Alzheimer hastalığı tanısı konan insanların yaklaşık yüzde 15 – 20’si aslında LATE demans hastalığından muzdariptir. Bu demans türü şimdiye kadar Alzheimer hastalığı olarak yanlış bir şekilde teşhis edilmiştir. Çünkü klinik semptomları ona benzer. Uzmanlar bu hastalığın oluşumunun gelecek yıllarda artacağını tahmin ediyorlar.

Bu bozukluk temelde yaşlıları etkiler. Tıpkı Alzheimer gibi, LATE demans da hafıza kaybına ve günlük aktiviteleri gerçekleştirememeye yol açar. Bu yazıda bu iki hastalığın farklarından ve en önemli özelliklerinden bahsedeceğiz.

LATE demans nedir?

LATE demans, bir proteinopatidir. Bu, oluşumuna, belli proteinlerinin değişiminin yol açtığı anlamına gelir. Alzheimer hastalığının yol açtığına çok benzer bir demansa yol açar.

LATE, limbik-predominant yaşa bağımlı TDP-43 ensefalopatisi anlamına gelir. Alzheimer’la arasındaki farklardan biri bu hastalıkta değişen beyin proteininin TDP-43 olmasıdır. Alzheimer hastalığında ise TAU ve beta-amiloid isimli proteinler düzgün çalışmazlar.

TDP-43 proteini, beyinde gen ifadesinden sorumludur. Bu “kötü katlanmış” proteinlerin birikimi bu hastalığın sebebidir. “Kötü katlanmış” proteinler normal olanlara göre farklı şekillere sahip olanlardır.

Değişen proteinlerin fazlalığı nörotoksisiteye ve nörodejenerasyona yol açar. 85 yaşını geçmiş insanların yüzde 25’inde bu proteinin semptomlara yol açmaya yetecek kadar değişmiş halleri bulunur.

Bu yeni demans türü kimleri etkiler?

Bahsetmeye değer bir başka farklılık da Alzheimer’a yakalanma ihtimalinin yaşla birlikte belirsiz bir şekilde artmıyor oluşur. Ancak LATE demans hastalığına yakalanma riski özellikle 80 yaşından sonra artar.

LATE kısaltması, bu patolojinin karakteristiğini de tarif etmeye hizmet ettiğinden seçilmiştir. Kadınlarda bu hastalığın gelişme riski daha yüksektir çünkü günümüzde kadınların ortalama yaşam süresi erkeklerden fazladır.

Önümüzdeki yıllarda 80 yaşını geçmiş insanların sayısı artacağından bu hastalığın oluşumu da artacaktır. Bu nedenle LATE demans, önümüzdeki yıllarda bir halk sağlığı problemi haline gelebilir.

LATE demans teşhisi nasıl konur?

Son günlerde, tanıyla ilgili tekniklerdeki gelişmeler sayesinde TDP-43 proteini daha net bir şekilde tanımlanmıştır. Şu anda, Alzheimer hastalığının teşhisi için en eksiksiz teknikler beyin omurilik sıvısı içindeki biyolojik göstergelere dayanan çalışmadır.

Bu göstergelerden bazıları yukarıda bahsettiğimiz TAU ve beta-amiloid isimli proteinlerdir. Bir başka tanı tekniği de PET taraması gibi görüntüleme tekniklerin kullanılmasıyla beyinde bu protein birikintilerinin bulunmasıdır.

Ancak çoğu zaman Alzheimer’ın tanısı semptomlara ve klinik resme dayalıdır. Doktorlar, hastalığı onaylamak için nadiren bu testleri isterler. Bu nedenle Alzheimer hastalığı teşhisi konan bazı hastaların aslında LATE demans hastalığına yakalanmış kişiler olduğunu söylemek mümkündür.

Yeni bir demans türü olan LATE demans durumunda, amaç Alzheimer hastalığında uygulanan tekniklerle aynı teknikleri uygulamak ancak TDP-43 proteinine bakmaktır. Bu proteinin değişmiş halinin yeterli miktarda bulunması tanıyı onaylayacaktır.

Bu hastalığın semptomları

LATE diğer demans türlerine göre daha yavaş ilerleyen semptomlara yol açar. Son günlerde yapılan çalışmalar bu hastalığın üç aşamada ilerlediğini ortaya koyar.

Bu aşamalar beynin etkilenen bölgesine ve artan rahatsızlık üretimine dayanır. Bu aşamalar şöyledir:

• Birinci aşama. ‘Tonsillar’ karışma. Bu aşamada hasta, hemen göze çarpmayan ruh hali değişimleri fark eder. Ruh halinde değişimler, ajitasyon ve hatta agresif patlamalarla oluşabilir.
• İkinci aşama. Hipokampusun dahil olması. Bu bölge etkilendiğinde, hafıza kaybı belirtileri ortaya çıkmaya başlar. Bu, ilk aşama olmasa da, hastaların doktora gitmeye başlamasının temel sebebi bu aşamadır.
• Üçüncü aşama. Orta ön girusun dahil olması. Davranış ve bir şeyleri idare etme şekillerinde değişiklikler şeklinde kendini gösterir. Hastalar normal bir yaşam sürdürmekte zorlanırlar. Alzheimer hastalığının ilerlemiş aşamasına benzer.

Önemi ve sonuçlar

Şu anda, bu yeni hastalığın keşfi, şimdiye kadar bilinen demansların tanısında ve tedavisinde herhangi bir değişikliğe yol açmayacak. Ancak yeni araştırma alanlarının açılmasını sağladı.

Bu hastalıkların etiyolojisini daha iyi bir şekilde bilmek ileride her biri için spesifik tedavilerin geliştirilmesini sağlayabilir.

Günümüzde bu hastalıklar için etkili bir tedavi yoktur. Bu, günden güne önemli hale gelecektir çünkü diğer bölümlerde de tartıştığımız gibi bu hastalığın oluşumu önümüzdeki yıllarda artacaktır.