Sigara İçmeyi Bırakmak: Farklı Aşamalarla Başa Çıkış

Sigarayı bırakmak, sağlıkla ilgili önlem alma açısından bakıldığında en uygun harekettir. İlk adımı, sigara içen herkesin sigarayı bırakma sürecinde geçtiği aşmaları tanımaktır. 

Yazan ve doğrulayan Hemşire Daniel Baldó Vela.

Son Güncelleme: 16 Eylül, 2022

Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayınlanan, dünyada sigara kullanımı trendleriyle ilgili son rapora göre, 1.3 milyondan fazla kişi sigara bağımlısı. Bu nedenle sigara içmeyi bırakmak için sağlık müdahalesi tedbir önlemlerinin standardı haline geldi.

Dünya Sağlık Örgütü’nün verileri her yıl 8 milyondan fazla kişinin sigara kullanımı sonucu öldüğünü gösteriyor. Bu rakam sigara içmeyi, dünya çapında, önlenebilir ölümlerin ve hastalıkların önde gelen sebebi yapıyor. Bu nedenle insanların sigarayı bırakmalarını garanti etmek için sağlık açısından müdahale çok önemli.

Böyle bir müdahalenin etkili olması için sigaraya duyulan fiziksel ve psikolojik bağımlılıkla başa çıkabilmesi, sigara içme davranışıyla ilişkili otomatizmi kırabilmesi ve her bir bireyin sosyal çevresinin onun tüketimi üzerindeki etkisini hafifletebilmesi gerekiyor.

Bunu yapabilmek için ilk adım sigara içen herkesin bırakma sürecinde yaşadığı aşamaları tanımak.

Sigara içmeyi bırakmak: Aşamalar

Sigarayı bırakmaktan bahsettiğimizde, transteorik davranış değişimi modeli olarak bilinen modele bağlı kalmamız gerekiyor. Bu model 1977 yılında, belli davranışları değiştirme sürecini anlamak ve desteklemek için Prochaska ve DiClemente isimli psikologlar tarafından yaratıldı.

Çok bariz özellikleri olan 6 aşamadan oluşan bu süreçte, bir kişinin illa tüm aşamalardan geçmesi gerekmediğini de hesaba katmak gerekiyor. Ayrıca nüksetme ihtimali de unutulmuyor ve bir başarısızlık olarak değil, gelişmek ve yeni bir girişimle başarı ihtimalini artırmak için bir fırsat olarak düşünülüyor.

Bu açıdan, sağlık profesyonellerinin misyonu, sigara içen kişinin değişimin hangi aşamasında olduğunu tanımlamak ve müdahalelerini kişiyi süreçte ilerlemesi için motive etmek üzere ayarlamak. Sonrasında da sigara içmeyi bırakma sürecinde yaşanan aşamaların her birini daha derin bir şekilde inceleyebilirler.

Niyet öncesi aşama

Bu aşamada kişi sigara içmenin sağlıklı bir alışkanlık olmadığını bilse de hala onun yarattığı sorunun farkında değildir. Bu yüzden sigarayı bırakma ihtiyacını da tanımlayamazlar.

Genellikle bu aşamadaki kişiler bir başka nedenle danışmanlık almaya gidenlerdir. Bunun yanında ailelerinden baskı gördükleri için de bunu yapabilirler.

Bu noktada profesyonelin amacı hastanın sorunun farkına varmasını ve sigarayı bırakmanın önemini anlamasını sağlamaktır. Bunu yapmak için sigara kullanımının risklerini ne ölçüde bildiklerini değerlendirmek, buna göre onları bilgilendirmek ve sigarayı bıraktıklarında ne gibi faydalar göreceklerinin altını çizmek uygun olur.

Derin düşünme aşaması

Bu aşama boyunca hasta bir sorunu olduğunun ve sigarayı bırakması gerektiğinin farkındadır. Ancak 6 aydan önce yapmak istiyor gibi görünseler de bununla ilgili karışık duygulara sahiptirler veya amaçlarını nasıl gerçekleştireceklerini bilmiyorlardır.

Bir başka deyişle sorunun farkında olsalar da bu sorunu çözme yetenekleri konusunda şüpheleri vardır.

Bu noktada, sigara içen kişinin sigarayı bırakma sürecinde ilerlemesi için sağlık profesyoneli ona yaşadığı ikilem konusunda yardımcı olmalıdır. Bunu yapmak için aşağıdaki yönlerin analiz edilmesi ve onların hakkında konuşulması esastır:

• Sigarayı bırakmanın önemi
• Bu amacı gerçekleştirmek üzere sigara içen kişinin kendine duyduğu özgüven. Bu aşama boyunca hastanın diğer başarılarını hatırlamasına yardımcı olarak onun öz yeterliliğini desteklemek çok önemlidir.
• Sigara kullanımıyla ilişkili riskler ve kişinin sigara içmeye devam etmeyi istemesinin nedeni
• Sigara içmeyi bırakmanın faydaları ve bunu başarmanın zorlukları

Sigara içmeyi bırakmak: Hazırlık aşaması

Hazırlık aşaması, kişi sağlam bir şekilde sigara içmeyi bırakmak istediğine karar verdiğinde başlar. Kişi bırakmak istediğine ikna olmuştur ve bir aydan kısa bir süre içinde ciddi bir girişim yapmaya meyillidir. Bu noktada profesyonel şunları yapmalıdır:

• Hastayı tebrik etmeli ve sigara içmeyi bırakmanın büyük ihtimalle hem kendisinin hem de etrafındaki kişilerin sağlığı için verdiği en iyi karar olduğunun altını çizmeli.
• Hastanın o günden sonra sigara içmeyeceği bir tarih belirlemek (D-Günü). Hasta yavaş yavaş azaltmayı tercih ettiyse sürece önceden başlamalı. Böylece belirlenen tarih geldiğinde tamamen sigara içmeyi tamamen bırakabilir.
• Bu kararını tüm arkadaşlarına ve ailesine açıklaması için hastayı cesaretlendirmeli. Ne kadar fazla insan bilirse o kadar iyi.
• Ortaya çıkabilecek olası zorluklar hakkında (atıştırma isteği, sinirlilik, anksiyete, öfkelilik, yorgunluk, uyku kalıplarında değişme, iştahta artış, kabızlık, baş ağrısı, konsantre olmada zorluk ve sosyal çevrenin negatif etkisi v.s.) bilgilendirmeli ve onları azaltmak için faydaları stratejilerden bahsetmeli.

Bu aşamada öncelik, hastayı sigara içmeyi bırakmak üzere hazırlamaktır. Bu noktada, süreci pozitif bir şekilde düşünmelerini sağlamak esastır. Ayrıca herhangi bir sıkıntıyla başarıyla yüzleşebilmeleri için gereken stratejilere sahip olduklarından, sigara içmeyi bırakabileceklerini anlamalılar.

Aksiyon aşaması

Bu noktada hasta zaten sigara içmeyi bırakmıştır ve temel amacı nüksetme durumundan kaçınmaktır. Bunu yapmak için sağlık profesyoneli hastanın karşılaştığı zorlukları değerlendirmeli ve bunları etkili bir şekilde azaltmasında faydalı olacak stratejileri sağlamlaştırmalıdır.

Bunun yanında, geri çekilme sendromunun 7. günden itibaren yok olmaya başladığını hatırlamak önemlidir.

Doktor 10. gün civarında ortaya çıkan boşluk hissinden bahsedecektir. Sigara içmeyi bıraktıktan sonraki 15 – 3o gün arasında ortaya çıkan sahte güvenlik duygusuyla ilgili uyarısını da yapacaktır.

Devamlılık: Sigarasız 6 ay

Kişi 6 ay boyunca sigara içmediğinde sürdürme aşaması başlar. Ancak bu süre 12 ayı bulmadan eskiden sigara içen biri sayılmayacaklar. Bu aşamada sağlık profesyoneli olası zorlukları yeniden değerlendirmeli ve bunlarla başa çıkmak için gereken stratejileri güçlendirmeli.

Bunun yanı sıra hastanın neden sigarayı bıraktığını hatırlamasına yardım etmek de faydalı olabilir. Ayrıca halihazırda ortaya çıkan faydaları ve gelecektekileri de gözden geçirmelidirler.

Benzer şekilde hastanın sigara kullanımıyla ilgili dezavantajları hatırlamasına yardımcı olmak da gerekebilir.

Sigara içmeyi bırakmak: Nüksetme

Hasta, sigarayı bıraktıktan sonra yeniden sigara içerse nüksetmeden bahsedilir. Bu noktada sağlık profesyonelinin empati yapması, destek olması, herhangi bir cezalandırıcı davranıştan kaçınması ve nüksetme durumunun, artık başarıya ulaşma ihtimali daha yüksek olacağı için, hastanın, öğrenmesi ve tekrar denemesi için bir fırsat olduğunu göstermesi çok ciddi önem taşır.