Şistozomiyaz Nedir ve Nasıl Bulaşır?

Şistozomiyaz, tüm dünyada yaygın olan bir parazit hastalığıdır. Genelde temiz suya erişimin kısıtlı olduğu tropik coğrafyalarda görülür. Bu yazıda, bu hastalıkla ilgili bazı gerçekleri sizinle paylaşacağız. 

Şistozomiyaz, Schistosoma isimli parazitin neden olduğu bir parazit hastalığıdır. Bu hastalık aynı zamanda bilharziasis olarak da bilinir. Söz konusu parazit biyolojik sınıflandırmaya göre bir trematoddur (bir tür solucan).

Hastalığın dağılımı ile ilgili küresel veriler oldukça dikkat çekici; şistozomiyaz genelde Afrika, Brezilya ve Asya’da görülmekte. Bununla birlikte 78 ülke, bu hastalığın kendi ülke sınırları içinde görüldüğünü onaylıyor. Bu hastalık nedeniyle 200 milyon insanın enfekte olduğu düşünülmektedir ve dahası, 800 milyon insan da bu enfeksiyona yakalanma riski altındadır.

Bu hastalığın neden olduğu ölümlere yönelik son güvenilir çalışma 2000 yılında gerçekleştirildi. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bu hastalık nedeniyle yılda yaklaşık 200 bin kişi yaşamını yitiriyor. Bu rakam, büyük olasılıkla antiparaziter (parazit karşıtı) ilaçların kullanımının artmasıyla biraz olsun azalmıştır.

Şistozomiyaz: Bir parazit hastalığı

Bu parazit türü, dahil olduğu biyolojik ailede ciltten geçebilen tek canlıdır ve bu özelliği sayesinde insanlara bulaşabilir. Şistozomiyaz paraziter bir hastalık olduğu için yaşamak için bir konakçıya ihtiyaç duyar. Bu “sevimli misafirleri” vücudunda barındırabilen canlı türleri, insanlar ve tatlı su salyangozlarıdır.

Bu parazit insanlara bulaşmadan önce tatlı su salyangozlarına geçer, yani tatlı su salyangozları aracı olarak görev alır. Bu küçük hayvanın içinde parazit büyüme döngüsünün bir bölümünü tamamlar ve sonrasında ise insan bedenine geçerek büyümeye devam eder.

Aşağıdaki aşamalar, bu parazitin yaşam döngüsünü anlamanıza yardımcı olacak:

• Parazite ait yumurtalar, önceden enfekte olmuş kişinin dışkısından veya idrarından dışarı çıkar ve su kaynaklarına ulaşır.
• Suyun içindeyken parazit yumurtadan çıkar ve bu aşamadaki ismi ‘mirsidiyum’dur.
• Mirsidiyum, tatlı su salyangozunun derisine geçer.
• Salyangozun içindeki parazit büyür ve “serkariya” denilen bir aşamaya ulaşır.
• Serkariya, salyangozun vücudunu terk eder ve bir insan konakçıyla karşılaşıncaya kadar tatlı su kaynaklarında yüzer.
• Fırsat bulduğu anda, parazit insan vücuduna cilt yoluyla girer.
• Parazit kan damarlarına ulaşır ve daha sonra buradan karaciğere geçer. Karaciğerde yetişkin bir parazit haline gelene kadar olgunlaşır.
• Yetişkin parazitler kan dolaşımına girer ve yumurtlayarak çoğalır. İnsanlar dışkı ya da idrar yoluyla yumurtaları dışarı bıraktığı zaman bu döngü yeniden başlar. Tüm bunlara ek olarak, bu parazit türü farklı organlarda da yaşamını sürdürebilir ve bu durumun sonucunda farklı belirtilere neden olur.

Şistozomiyaz: Belirtileri

Şistozomiyaz hastalığının ilk işareti, Schistosoma parazitinin vücuda girdiği yerde ortaya çıkan cilt yarasıdır. Cildin bu kısmında genellikle kızarıklık ve renk değişimi gözlemlenir. Ciltte meydana gelen döküntüler, parazit vücuda girdikten bir hafta sonra ortaya çıkabilir.

Aşağıdaki belirtileri içeren durum Katayama Sendromu olarak bilinir. Bu sendrom, çoğalan yetişkin parazitlerin yumurtalarına karşı vücudun verdiği reaksiyondur. Böyle bir durumda aşağıdaki belirtiler gözlemlenir:

• Ateş
• Genel halsizlik hissi
• Adale veya kas ağrıları
• Yorgunluk
• İshal
• Hematüri veya idrarda kan

Bu belirtiler neticesinde enfeksiyon kronik bir hal alabilir ve kalıcı bir duruma dönüşebilir. Hastalığın en yaygın kronik versiyonları ise şunlardır:

• Sindirim sistemi: Parazitlere ait yumurtalar, bağırsak duvarına yapışır. Dışkıda kan görülmesinin yanı sıra, ishal ve kabızlık da yaşanabilir. Hastalığı ağır atlatan kişiler bağırsak tıkanıklığı yaşayabilir.
• Karaciğer: Parazit yumurtaları karaciğerde kalır ve bu organda iltihaplanmaya ve büyümeye neden olur. Karaciğerde bulunan damarların tıkanması sonucu portal hipertansiyon görülebilir.
• Üreme ve boşaltım yolları: Yumurtalar idrar yoluna yerleşir ve idrarda kan gözlemlenir. Bu durum ilerlerse eğer nefrotik sendrom gerçekleşebilir; bu sendromun sonucunda protein kaybı yaşanır. En kötü ihtimalle bu durum böbrek yetmezliği ile sonuçlanabilir. Böbrekler artık eskisi gibi çalışamaz hale gelebilir.

Tedavi yöntemleri

Bir mikroskop yardımıyla bu parazite ait yumurtalar kolayca görülebilir. Çünkü bu yumurtaların karakteristik bir şekli vardır. Ancak bazı durumlarda bu yumurtalar görünür halde olmazlar. Yumurtaların görülebilmesi için enfeksiyondan sonra en az iki hafta geçmesi gerekir.

Parazit karşıtı olan prazikuantel isimli ilaç, bu hastalıkla savaşırken en sık tercih edilen ilaçtır. Çeşitli bilimsel çalışmalar bu ilacın etkili olduğunu destekliyor. Buna ek olarak, günümüzde Dünya Sağlık Örgütü bu ilacı ücretsiz olarak dağıtmaktadır.

İvermektin gibi alternatif ilaçlar da doktorlar tarafından önerilmektedir. Ancak bugüne kadar hiçbir çalışma bu ilacın diğerinden daha etkili olduğunu göstermemiştir.

Hastalıktan korunma

Bu parazit türü, genellikle bedeninizi tatlı suya maruz bıraktığınız zaman veya temiz olmayan su kaynaklarından su içmeniz sonucunda vücudunuza girer.

İnsanlar suyun içinde otuz dakikadan daha fazla kaldığı zaman bu ihtimal daha da artar. Bu nedenle bu bilgiyi aklınızda tutmanızda ve gereken önlemleri almanızda fayda var.

Afrika ya da Brezilya gibi, bu hastalığın daha sık görüldüğü bölgelerde insanların yüzdüğü, yıkandığı, balık tuttuğu veya çamaşır yıkadığı su birikintilerinden örnekler alınmalıdır. Ayrıca bitkileri sulamak için kullanılan tatlı su kaynaklarını da sık sık kontrol etmek gerekiyor.