Ebeveynlik Stilleri: Ne Çeşit Bir Ebeveynsiniz?

Ebeveynlik stilleri ebeveynlerin çocukları ile bilinçli, isteyerek olan ve istemsiz tavırlarını, mimiklerini, sözlü ve sözsüz mesajlarını ve teknik, taktiksel ve iletişim stratejilerini içerir.

Yazan ve doğrulayan psikolog Marcelo R. Ceberio.

Son Güncelleme: 16 Eylül, 2022

Hiçbir kurum insanlara nasıl ebeveyn olunacağını öğretmez. İnsanlar bu rolü kendileri büyürken öğrenir. Ayrıca bu roller ebeveynlerin doğru olduğunu düşündüğü aksiyonlar ve düzeltmeler ile karakterizedir. Dememiz o ki, konu çocuk yetiştirme olduğunda ailenizin geldiği yer bir ölçüttür. Bugün yazımızda bazı ebeveynlik stilleri hakkında konuşacağız.

Ebeveynler çocukların aynasıdır. Ebeveynlik stilleri istemsiz bir bilgi geçişini içerir. Anne babalar düşündüklerinden daha şeffaftırlar. Çocuklara kendi değerlerini, inançlarını, iletişim ve duygularını açıklama şekillerini ve komutlarını geçirirler.

Ebeveynlik Stilleri: Ne Çeşit Bir Ebeveynsiniz?

Psikolog Diana Baumring ebeveynlik stilleri konusunda en meşhur teorilerden birini oluşturmuştur. Bunları 4 kategoriye ayırmıştır:

• Otoriter: Bu kategoridekiler, çocuklarına ne yapmaları gerektiğini söyleyen ebeveynlerdir.
• İzin Verici: Bu tip ebeveynler, çocuklarının istediği her şeyi yapmalarına izin verirler.
• Demokratik: Demokratik ebeveynler, otoriter olmadan standartlar koyar ve yol gösterirler.
• İhmalkar: Bu ebeveynler çocuklarının ihtiyaçlarını göz ardı eder ve başka noktalara odaklanırlar.

Ebeveynlik Stilleri 1: Demokratik Ebeveynlik

Bu tipteki ebeveynler dengelidir ve çocukları ile açık iletişim sağlarlar. Bu, çocukları anlamanın en iyi yoludur.

Aynı zamanda talepkardırlar, durumlara cevap verirler ve çocuklarına odaklıdırlar. Çocuklarının kendilerine yeten ve olgun yetişkinler olmalarını isterler. Onların hislerini anlayıp, nasıl yöneteceklerini öğretirler.

Genel olarak o kadar da kontrolcü değildirler. Bu da çocukların daha özgür bir şekilde dünyayı ve kendini keşfetmesine izin verir ve kendi düşüncelerine göre kendi kararlarını verebilirler.

Çocuklarının girişimlerini destekleyerek, günlük hayatta karşılaştıkları problemleri tek başlarına çözmelerine izin verirler. Sonuç olarak bu da kendi kendilerine yetmelerini sağlar.

Ceza verdikleri zaman cezanın sebebini açıklarlar. Bu cezalar genelde aşırı sert ve nedensiz değildir. Bunun sebebi de, genelde affetseler de, cezanın amacının aslında öğretmeye çalışmak olmasıdır. Bu da çocukların yüksek özsaygı ve özerklik sahibi olmasını sağlar.

Bu stilde, kurallar ve sınırlar nettir. Çocukların kendi özgürlüğünü geliştirmesini sağlar. Ek olarak, bu ebeveynler çocuklarının yaşlarına uygun olgunlukta davranış göstermelerini beklerler.

Ebeveynlik Stilleri 2: Otoriter Ebeveynlik

Bu ebeveynler anlayışlı değildir ve çocukları için yüksek beklentilere sahiptirler. Aile kurallarına uyulma konusunda yüksek beklentiler içeren totaliter bir rejim dayatırlar. Bu yüzden de ebeveyn ve çocuk arasında çok az açık diyalog olur. Diğer bir deyişle, çocukların herhangi bir şeyi sorgulamaya hakkı yoktur.

Bu ebeveynlik stili kısıtlayıcıdır ve çocuklar ebeveynin beklentilerini karşılamadığında ceza alırlar. Ebeveynler, çocuklarının onları yetiştirmedeki çabasına ve yaptıklarına saygı göstermelerini beklerler.

Diyalog kurmayı desteklemezler ve bazen disiplinsel bir durum olarak diyaloğu reddederler. Örneğin “Sana söylediğimi yapana kadar benimle konuşma.” gibi. Çocuklarına yaptıkları tek açıklama genelde “Çünkü ben sana öyle yapmanı söyledim.”dir.

Çocuklarının ihtiyaçlarına az duyarlıdırlar ve problemi konuşmak yerine vurmaya veya bağırmaya daha yatkınlardır. Bu ebeveynlik stiline maruz kalan çocuğun sosyal yetenekleri daha azdır. Çünkü annesi ve babası onun bir şeylere kendi karar vermesine izin vermek yerine, ne yapması gerektiğini söyler.

Bu ebeveynler çocuklarına herhangi bir özerklik vermeden disiplin uygulamaktadır. İtaati bir değer olarak görürler. Bu, aynı zamanda cezayı tercih etmelerinin de sebebidir.

Ebeveynlik Stilleri 3: İzin Verici Ebeveynlik

Bu tip ebeveynler çocuklarının ihtiyaçlarına ve tutkularına çok duyarlıdır. Çok fazla beklentileri yoktur. Bu stilde ebeveynler oldukça ilgilidir. Fakat, çocuklarından pek bir şey talep etmezler ve hayatları üzerlerinde pek kontrolleri yoktur. Bu sınırların eksiği çocuğun kontrol yeteneği geliştirmesine izin vermez.

İzin verici ebeveynlere sahip olan çocuklar olgunlaşamaz, dürtülerini kontrol edemez ve sosyal olarak sorumlu değildirler. Diğer bir deyişle, daha dürtüsel olmaya yatkındırlar ve yetişkin oldukları zaman serseri olabilirler. Aynı zamanda, kendi davranışlarını kontrol etmeyi asla öğrenemezler ve ne yaparlarsa yapsınlar her zaman kurtulmayı beklerler.

Ebeveynlik Stilleri 4: İhmalkar Ebeveynlik

Bu ebeveynler ne talepkar ne de esnektirler. Soğukturlar ve kendilerini çocuklarının hayatlarına dahil etmezler. Bu şekilde hiçbir şey talep etmezler, sınırlar çizmezler ve çocuklarının kendi sorumluluklarını almalarına yardımcı olmazlar.

İhmalkar ebeveynler genelde çocuklarının duygularını ve düşüncelerini görmezden gelirler. Destekte bulunmak yerine, sadece en temel ihtiyaçlarını (barınma, eğitim, beslenme) karşılayarak onları sınırlarlar. Duygusal ve hatta bazen fiziksel olarak boşturlar. Fiziksel olarak orada bulunuyor olsalar bile iletişim kurmazlar.

Çocuklarının ihtiyaçlarına duyarlı değildirler ve onlardan herhangi bir davranış şekli beklemezler. Böyle ihmalkar bir ortamda yetişen bir çocuğun yetişkinliğinde duygusal ve davranışsal problemleri olabilir.

Sevgi ve öneri eksikliğinin onların gelişimine oldukça negatif bir etkisi vardır. Güvensiz, değersiz ve bağımlı hissedebilirler. Sosyalleşme konusunda sıkıntıları vardır ve hayal kırıklıklarına karşı oldukça toleranslıdırlar.

Çeşitli Ebeveynlik Stilleri

Ergenler ile yapılan bir çalışma sırasında ebeveynlerle yapılan görüşmelerde oldukça fazla değişiklik görülmüştür. Baumrind’in ebeveynlik stillerine dayanarak, bazı ebeveynlik stillerini öne çıkmıştır. Fakat çoğu ebeveynin birkaç stili birleştirdiğini bilmelisiniz, bu yüzden ebeveynlik bir şekilde önyargılı bir durumdur.

Suçlu

Bu tip, sınırlar çizdiğinde suçlu hisseden ebeveynlerdir. Çocukları tarafından onaylanmayı ve sevilmeyi ararlar. Bu yüzden “Hayır.” demenin reddedilmeye yol açacağına inanırlar.

Talepkar

Çocuklarının olasılıklarını keşfetmeleri konusunda teşvik edicidirler. Ayrıca değer verir ve motive ederler.

Aşırı Talepkar

Her zaman çocuklarının başaramadıkları hakkında konuşurlar. Bu yüzden başardıkları şeyleri takdir etmek yerine sadece başaramadıklarına odaklanırlar. Bu tip, sürekli olarak değersizleştirme içerir.

Diktatör

Sınırlarının ve kurallarının arkasındaki sebepleri açıklamayan diktatörlerdir. Çocuklarının istedikleri şeyler önemli değildir. Çocuk için en iyi olana sadece onlar karar verir.

Zamanlı Sınır Çiziciler

Etkili, açık, esnek ve açıklanmış sınırlar çizen anne babalardır.

Aşırı Verici

Çocuklarının uygun gelişimi için, bütün ihtiyaçlarını ve konforunu veren ve sağlayan ebeveynlerdir.

Limitsiz İzin Verici

Çocuklarının ne istediğini aşırı düşünen ve fikirlerini frenlemeyen ebeveynlerdir. Yani, sınır çizmezler diyebiliriz. Rehberlik etmemeye yatkındırlar ve sonunda kendi çocuklarının otoritesi altına girerler.

Aşırı Korumacı

Çocuklarını aşırı derecede korurlar ve özgürlüklerini teşvik etmezler. Bir şey olacağından korkarlar.

Gösterici

Hayal kırıklığına uğradıkları tutkularını çocuklarının üzerine yığmaya çalışan ebeveynlerdir. Kendi yapamadıkları şeyleri çocuklarına yaptırmaya çalışırlar. Çocuklarının ne istediklerini dinlemezler.

Verici

Çocuklarına rehberlik eden ebeveynlerdir. Tavsiye verirler fakat aynı zamanda kendi kararlarını verebilmeleri için özgürlük de verirler. Örneğin, özgürlüğe giden bir adım olarak maddi şeyleri verebilirler. Bunu bırakmaları gerektiğini bilirler. (Bu son 2 cümleyi çevirdim ama tam anlayamadım, içerikle tam olarak oturtamadım.)

Her Şeye Gücü Yeten

Her şeyi yapabileceklerine inanırlar. Çocuklarına ihtiyacı olanları ve daha fazlasını da verirler. Bunun çocuk yetiştirmenin en iyi yolu olduğuna inanmışlardır.

İletişimci

İletişime öncelik verirler ve üstü kapalı ima edilen bir şey varsa bunu açıklarlar. Çocuklarına baskı yapmazlar. Bunun yerine, anlarına saygı duyarlar, soru sorarlar ve varsayımlardan uzak dururlar.

Limitsiz

Özgürlüğü ve birey olmayı; çocuğun gerçek duygusal durumunu veya özgür olabilmek için yeterince olgun olup olmadığını ölçmeden desteklerler.

Değer Veren

Duygusal olarak besleyici ebeveynlerdir. Sevgi ve takdir sözlerinde ve tavırlarında açıkça görülür.

Ebeveynlik Stilleri ve Tehlikeli Kombinasyonları

• Limitsiz ve her şeye gücü yeten. Sadece limitsiz özgürlüğü desteklemek ile kalmazlar, aynı zamanda çocuklarına her istediklerini verirler ve büyümelerine izin vermezler. Örneğin, böyle bir ebeveyn çocuğuna ev hediye edebilir böylelikle çocuk tek başına yaşar, fakat aynı zamanda bütün giderlerini yine ebeveyn karşılar. Genelde bu şekilde çocuklarını bir çıkmaza sokarlar çünkü özgürlüğü desteklerken, bütün ihtiyaçlarını kendileri karşılayarak çocuğun kendi kendine yetmesine izin vermezler.
• İyi ve kötü. Otoriter ve suçlu ebeveynlerin bir araya gelmesi ile olabilir. Biri aşırı ve katı sınırlar çeker, kurallar koyar ve çocuğuna cezalar verir. Diğeri ise çocuğunu korur ve savunur. Bu, güç birliğine iyi gelebilecek bir döngüdür.
• İzin verici ve suçlu. Bu ebeveynler, sınırsız aksiyonlara izin verirler ve sınır koyduklarında kendilerini suçlu hissederler. Bunun bir sonucu olarak da kendi çocuklarının çocuğu olurlar. Yani, ters hiyerarşi oluştururlar. Böylece, çocuk ebeveynlerini domine eder ve ebeveynler de etkisiz kalır.
• Aşırı talepkar ve gösterici. Çocuklarının tutkularını ve isteklerini ihmal etmekle kalmazlar, aynı zamanda ne istediklerini ve ne yapabileceklerini bilmeden aşırı derecede talepkardırlar. Genelde çocuğun kendi ölçütlerine göre nerelerde eksik olduğuna odaklanırlar. Böyle bir durumda, otoriter ebeveynlerin özellikleri durumu daha da kötüleştirir.

Büyümeyi, gelişmeyi, kendi kendine yetmeyi, iletişimi, sevgi dolu açıklamaları ve açık sınırları destekleyen ebeveynler besleyici ve fonksiyoneldir. Bu ebeveynler değer verirler, mantıklı bir şekilde vericidirler, üretken bir şekilde talepkardırlar, zamanlı ve mantıklı sınırlar koyarlar ve iletişimcidirler.

Çocuk yetiştirmek, ideal ebeveynlik ütopyasından uzak olarak, her gün öğrenmek demektir.