Kanser Nasıl Gelişir: Detaylı Bir Açıklama

Kanser çok faktörlü yapısı ile bilinir. Diğer bir deyişle bu tür bir hastalığı geliştiren bir hastada önemli bir rol oynayan pek çok faktör vardır. Bu yazımızda, kanserin nasıl geliştiğini detaylı bir şekilde anlatacağız.

Yazan ve doğrulayan Doktor Jael Garrido Dominguez.

Son Güncelleme: 16 Eylül, 2022

Kanser  vücuttaki hücrelerin hızlı ve kontrolsüz bir şekilde çoğalması ile karakterize edilen bir grup hastalığı ifade eden bir terimdir. Peki hiç kendinize kanserin gelişmesini sağlayan sürecin nasıl gerçekleştiğini sordunuz mu?

Bu hastalığın gelişmesi için, bir organı oluşturan hücrelerin genetik materyallerinde ya da bu genlerden türeyen proteinlerinde değişiklikler yaşaması gerekir. Aynı zamanda, bu değişikliklerin kaynağı kalıtsal ya da sporadik (spontane şekilde ortaya çıkan) olabilir.

Belirli bir kanser türüne yol açan süreçleri hızlandırma ya da yavaşlatma kapasitesine sahip maddeler vardır. Bu maddeler kanserojen ajanlar olarak bilinir ve bir tür kanser yaşamanıza neden olan risk faktörlerinin bir parçasıdırlar.

Kanser Nasıl Gelişir

Kanser bir hücrede başlar. Bu hücre, işlevleri değiştiğinden dolayı biyolojik olarak dayatılan kontrollerden kaçar ve vücudun herhangi bir kısmında kontrolsüz bir şekilde bölünür ve büyür. Bu süreç tamamıyla genler ile bağlıdır, zira kanser genetik hastalıklar kategorisine girer.

Genler, vücudumuzdaki her hücrenin davranışlarını tanımlayan proteinleri üretmek için gerekli olan talimatları taşır. Kanseri baskılayan proto-onkogenler ve genler vardır.

• Proto-onkogenler, yaşamın temel bir işlevi olan hücresel bölünmeyi uyarmaktan sorumlu olan genlerdir. Hem hamilelik sırasında bebekleri gelişimi, hem de yaraların iyileşmesi proto-onkogenlere bağlıdır.
• Diğer yandan, baskılayıcı genler ise yukarıdaki süreçlere karşı koymaktan sorumludurlar.

Proto-onkogenler ile kanserin gen baskılayıcıları arasındaki dengede yaşanan herhangi bir değişiklik hücresel kontrol sistemi içerisinde düzensizliklere neden olur.

Bu dengesizlik hücre büyümesi için belirlenen bir proteinin üretiminde bir artışa yol açabilir. Bu aynı zamanda bir tür anormal hücrenin çoğalmasına da neden olur.

Bir diğer durum ise, bir hücreye verilen hasarı onaramayan anormal özelliklere sahip bir proteinin üretilmesine de neden olabilir. Bu, spesifik bir organı etkiler.

Kanser Nasıl Gelişir: Risk Faktörleri

Kanser doğası itibariyle çok faktörlüdür. Diğer bir deyişle, bu tür hastalıkları geliştiren bireylerde önemli bir rol oynayan pek çok bileşen bulunur. Buna rağmen, bilim en az bir tür kanserden muzdarip olma olasılığını (riskini) arttıran faktörleri belirleyebilmiştir. Bu ajanlar risk faktörleri olarak bilinirler.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından sağlanmış olan tanıma bakarak risk faktörleri kavramı hakkında biraz daha fazla şey anlayabiliriz:

Bu perspektiften bakıldığında, risk faktörlerinin arasında kimyasal ürünlere maruz kalmak, kişisel alışkanlıklar ya da kişinin yapmakta olduğu bir iş olabilir. Uzmanlar genellikle aile geçmişini (kansere yakalanmış olan direkt bir aile üyesi) kalıtsal kanser için en önemli olan risk faktörlerinden bir tanesi olarak görürler.

Kanser Nasıl Gelişir: Mekanizmalar

Kanserin gelişmesinden sorumlu olan genleri etkileyen değişikliklerin gerçekleşmesi için birkaç sürecin gerçekleşmesi gerekir. Bu süreçler arasında şunları işaret edebiliriz:

• Kanserojen maddelere maruz kalmak
• Hücre gelişimi sırasında meydana gelen spontan genetik hatalar
• Kalıtsal genetik mutasyonlar

Yukarıda bahsedilen ve aynı özelliği paylaşan ilk iki süreçten sporadik kanserler olarak bahsedebiliriz. Kökenlerini oluşturan genetik değişiklikler %80 oranında çevresel risk faktörlerine (enfeksiyonlar, radyasyon, kimyasallar) bağlıdır.

Aile Kanseri Sendromu

Kalıtsal genetik mutasyonlar söz konusu olduğunda, bunlara aile kanseri sendromu da denebilir. Aile kanseri sendromu bir tür kalıtsal hastalıktır. Bu; bir ailenin bireylerinin belirli kanser türlerini geliştirme risklerinin daha yüksek olması anlamına gelir.

Kanser nispeten yaygındır. Aslına bakılırsa, Amerika Birleşik Devletlerinde, her 3 kişiden 1 tanesinin bir tür kanserden muzdarip olacağı tahmin edilmektedir. Bu, bir ailede birden fazla bireyin kanser deneyimlemesinin nadir olmadığı anlamına gelir.

Ancak, eğer aynı ailede birden fazla kanser vakası var olması gerçeğinin aile kanser sendromu var olduğu anlamına gelmek zorunda olmadığına işaret etmek de önemlidir.

Aynı ailede pek çok kanser vakası ortaya çıktığında bu genellikle maruz kalmak ile ilgilidir. Diğer bir deyişle, aile bireyleri aynı risk faktörüne maruz kalmışlardır, buna bir örnek tütün olabilir.

Bundan dolayı, bunların tamamını akılda tutarak, şunlar gerçekleştiğinde aile kanser sendromuna bakıyor olduğumuzu söyleyebiliriz:

• Aynı kanser türü ailenin birden fazla bireyinde ortaya çıkar
• Kanser normalden daha erken bir yaşta ortaya çıkar (örneğin, 20 yaşındaki bir kadında meme kanseri)
• Birden fazla kanser türü aynı bireyde ortaya çıkar (meme kanseri ve yumurtalık kanseri  yaşayan bir kadın)
• Kanser çift olarak bulunan her iki organda da ortaya çıkar (iki meme, iki yumurtalık, iki böbrek)
• Kanser aynı ailenin birden fazla neslinde ortaya çıkar

Özet

Kanser terimi ortak bir özellikleri olan bir dizi hastalığı gruplar. Bu ortak özellik vücuttaki hücrelerin ani ve kontrolsüz bir şekilde büyümesidir. Aynı zamanda, bu durum çevresel faktörler, yaşam stilleri ve bu hastalığa dair bir aile hikayesi ile ilişkili de olabilir.