Sivrisinek Kaynaklı Başlıca Hastalıklar

Tropikal iklime sahip ülkelerde sivrisinek kaynaklı hastalıklar çok yaygındır. Bu yazımızda tanıyı koyabilmeniz için tüm semptomlarını ve tedavi yöntemini size anlatıyoruz.

Bakteri, virüs ve parazitlerin neden olduğu birçok enfeksiyon, haşereler tarafından yayılır. Dünyadaki en büyük hastalık taşıyıcılardan biri de sivrisineklerdir. Şimdi size sivrisinek vasıtasıyla bulaşan başlıca hastalıkları ve nasıl tedavi edilebileceklerini anlatacağız.

Günümüzde haşere kaynaklı hastalıklar, çeşitli ülkelerde ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) verilerine göre, her yıl dünya çapında 700.000 kişi haşerelerden bulaşan enfeksiyon nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Bunları kontrol etme çabalarına rağmen, çeşitli çevresel ve sosyal faktörler bu görevi zorlaştırmaktadır.

Hastalık taşıyan sivrisinek türleri

Hastalık taşıyabilen tüm haşereler, hastalık taşıyıcılar olarak bilinir. Bu nedenle sivrisinek, sinek, triatomin(öpücük böcekleri) ve keneler gibi bazı eklem bacaklılar öne çıkar. Hepsi enfeksiyona neden olan mikroorganizmaları bir konakçıdan diğer konakçıya taşır.

Virüslerin bulaşması hem biyolojik hem de salgı yoluyla olabilir, bunun anlamı, enfeksiyonun böceğin kan alımıyla ilişkili olabileceği ve aynı zamanda olmayabileceği anlamını taşır. Bu anlamda biyolojik sınıflandırmaya dahil olan bir böcek olduğunda, virüs, parazit veya bakterinin yaşam döngüsünü tamamlaması gerekecektir.

Mevcut tüm taşıyıcılar arasında sivrisinekler en iyi bilinenlerdir. Bu belki de taşıyabilecekleri çok sayıda hastalıktan kaynaklanmaktadır. Hepsi biyolojik olarak bulaşmaktadır. Yani sivrisineğin taşıyıcı olabilmesi için hastanın kanına nüfuz etmesi gerekmektedir.

3 farklı sivrisinek cinsi vardır; Hepsinin de farklı özellikleri vardır ve bazı hastalıkları bulaştırabilirler. Bilinen 3 cins Anopheles, Aedes ve Culex’tir.

Sıtma (Malaria)

Sivrisinek kaynaklı başlıca hastalıklardan biri sıtma adıyla da bilinen malariadır. Bu kelime kötü havaya işaret eder ve bu şekilde bilinmesinin nedeni çevre yoluyla bulaştığına inanılmasıydı.

Bu enfeksiyon, Plasmodium adı verilen parazitler tarafından üretilir, ancak parazitin türü coğrafi konuma bağlı olarak değişebilir. Anofel cinsi sivrisinekler tarafından bulaşırlar, bu nedenle tropikal iklime sahip ülkelerde hastalığı gözlemlemek çok yaygındır.

Bu parazitlerin yaşam döngüsü karmaşıktır. Komplikasyonun temel nedeni anemidir, çünkü konakçı kırmızı kan hücrelerini enfekte eder, içinde çoğalır ve 48 veya 72 saat sonra kırmızı kan hücrelerini parçalarlar.

Semptomları

Klinik belirtiler sivrisinek ısırığından 10 ile 15 gün sonra ortaya çıkar. Sıtmalı kişilerde ana semptom, vücut sıcaklığının normal olması gereken dönemlerle ateşin 38°C’ın üzerine çıkmasıdır.

Buna ilaveten, ciddi vakalarda sarılık (cilt ve mukoza zarının sararması), titreme ve aşırı terleme, kas ağrıları, mide bulantısı ve kusma, genel halsizlik ve nöbetler olabilir.

Tedavisi

Enfeksiyonun tedavisi, neden olan türe bağlı olarak değişecektir. En sık görülen sıtma türlerinin P. vivax ve P. falciparum olduğu göz önüne alındığında, tedavisi, primakin ile kombinasyon halinde klorokin kullanımına dayanmaktadır.

Klorokin direncinden şüphelenildiğinde, bazı artemisinin türevleri, antibiyotikler (doksisiklin veya klindamisin) veya mefloquine ve artesunat ile kombine edilebilir. Ayrıca birçok durumda intravenöz sıvılara ihtiyaç duyulabilir.

Dang humması

Sivrisinek kaynaklı en yaygın hastalıklardan bir diğeri de dang hummasıdır. Bu enfeksiyon, Flavivirüs  familyasından dang virüsü tarafından üretilir. DEN-1, DEN-2, DEN-3 ve DEN-4 olarak adlandırılan 4 farklı serotipe sahiptir.

Bu virüs, büyük ölçüde Aedes aegypti (sarı humma sivrisineği) türü tarafından Aedes cinsine ait sivrisinekler tarafından bulaşır. Bu virüs türü, tropikal ve subtropikal ülkelerde bulunan karakteristik bir sivrisinek türü ve hastalığıdır. Yine de WHO’nun yaptığı çalışmalarına göre, dünya çapında vakalar meydana gelmiştir ve yılda 390 milyona kadar ulaşan enfeksiyon sayısından sorumlu tutulmaktadır.

Semptomları

Virüsün insan vücudundaki kuluçka süresi sivrisineğin sokmasından itibaren 4 ile 10 gün sonra ortaya çıkabilir. Görülen ana semptom, sürekli ancak saatlerce sürmeyen 40°C’nin üzerinde çıkan ateştir. Bazen vücutta kızarıklık görüldüğü gibi lenf düğümlerinin şişmesine de rastlanır.

Bunların dışında birçok hastada şu belirtiler sırasıyla görülür:

• Kaslarda, kemiklerde ve eklemlerde ağrı.
• Vücuttaki zayıflık
• Gözlerin arkasında ağrı
• Mide bulantısı ve kusma

Tedavisi

Şu anda dang humması için belirlenen spesifik bir tedavi yoktur. Bu nedenle var olan terapötik seçeneğin amacı semptomları tedavi etmeyi amaçlamaktadır. Yeterli sıvı resüsitasyonu ek olarak ateşi düşürmek için kullanılan temel ilaç asetaminofen veya parasetamoldür.

Belirtiler ve enfeksiyonun kendisi gösterdikten sonra genellikle 2 ile 7 gün içinde düzelir. Ancak, herhangi bir komplikasyon varsa, sürekli tıbbi gözetim altında tutulmanız gerekir.

Sarıhumma

Bu, sivrisinek ısırığı kaynaklı en tehlikeli ve ölümcül hastalıklardan biridir. Latin Amerika ve Sahra Altı Afrika’da oldukça yaygındır. Flaviviridae familyasına ait sarı humma virüsünden kaynaklanır.

Sarı humma, büyük ölçüde Aedes cinsi sivrisinekler tarafından, özellikle Aedes aegypti türü tarafından bulaşır. Haemogogus cinsine ait olan sivrisinek de bunu iletebilir.

Bu enfeksiyon, adını bazı hastaların sahip olduğu sarılığa borçludur, bu hastalık nedeniyle ciltleri sararabilir. Enfekte olanların %15’i ciddi komplikasyonlar geliştirir ve ortalama olarak enfekte olanların yarısı 7-10 gün içinde ölür.

Semptomlar

Sivrisinek ısırığını takiben 3 ile 6 gün sonra hastalığın belirtileri ortaya çıkabilir. Bunu iki aşamaya ayırmak uygundur: akut ve toksik. Her birinin farklı bir semptomatolojisi olur.

• Akut faz: Bu, hastalığın ilk dönemidir ve hastalarda ateş, kas ağrıları, bulantı, kusma ve iştahsızlık görülür. Ancak belirtiler 3 ile 4 gün arasında kaybolur.
• Toksik faz: Hastaların küçük bir kısmı, akut fazın semptomları düzeldikten sonra toksik faza girebilir. Bu noktada, karaciğer yetmezliğine, böbrek yetmezliğine ve kalp hasarına yol açan sistemik bir kötüleşme vardır.

Tedavi

Ne üzücüdür ki, sarı humma için spesifik bir antiviral tedavi yoktur. Ancak, acil bakım komplikasyon riskini azaltır. Bu şekilde tüm belirtilere erken müdahale ederek ateş düşürülmeli ve yeterli sıvı replasmanı yapılmalıdır.

Önlenmesi için aşılama var. Bu anlamda tek doz aşı, bağışıklık ve hayatı idame ettirebilmek için koruma sağlamak için yeterlidir.

Zika

Zika, 1940’larda keşfedilen, flavivirüs kaynaklı Aedes türü sivrisinekler tarafından bulaştırılan viral bir enfeksiyondur. Bu hastalık Latin Amerika, Afrika ve Asya’da tropikal iklime sahip ülkelerde yaygındır.

Günümüzde Zika virüsü salgınları dünya çapında 83’ten fazla ülkede tescil edilmiştir. Genellikle ölümcül olmamakla birlikte, hamile kadınlarda kendiliğinden düşüklere ve mikrosefali, eklem ve göz hasarı, beyin hasarı ve vücut hareketlerinde azalma gibi ciddi doğum kusurlarına neden olabilir.

Semptomlar

Bu hastalığın semptomatolojisi çok hafiftir. Aslında çoğu hasta hiçbir semptom göstermez. Klinik tablonun belirgin olduğu bu vakalarda semptomlar genellikle sivrisinek ısırığını takiben 3 ile 14 gün sonra hafif ateş, deri döküntüleri, eklem ve kas ağrısı, genel halsizlik ve kırmızı gözlerle kendini gösterir.

Diğer taraftan, Zika virüsünün periferik sinirlere verdiği hasar ve Guillain-Barré sendromunun ortaya çıkmasına ilişkin olduğu tahmin edilen birkaç vaka bildirilmiştir.

Tedavi

Belirtiler ciddi olmadığı için özel bir tedaviye gereksinim duymaz. Bu hastalarda sadece ateşi düşürmek ve kas ağrılarını azaltmak yeterli olacaktır. Ayrıca semptomlar bir hafta sonra kendiliğinden kaybolur.

Chikungunya virüsü

Bu hastalık chikungunya virüsünün neden olduğu bir enfeksiyondur ve Aedes aegypti sivrisinekleri tarafından bulaşır. Bununla birlikte, aynı tür sivrisinek familyasından başka türler de virüsü taşıyabilir.

Chikungunya kelimesi Afrika’dan gelmekte ve mot’a mot çevirisi ‘acıdan ikiye katlanma’ durumudur. Bunun nedeni enfeksiyon kapan kişinin şiddetli kas ağrıları yaşamasıdır. 2013’ten önce, bu hastalık yalnızca Asya, Afrika, Avrupa ve Hint Okyanusu’nda bulunmaktaydı. Ancak o yılın sonunda, Latin Amerika ve Karayip ülkelerinde birkaç salgın rapor edildi.

Semptomlar

Chikungunya’nın semptomları genellikle diğer sivrisinek kaynaklı hastalıkların neden olduğu semptomlardan çok farklı değildir. Bu anlamda, enfekte bir sivrisinek tarafından ısırıldıktan 3 ile 7 gün sonra hastalar aşağıdaki semptomları gösterebilir:

• Yüksek ateş: 39°C’den yüksek
• Ağrı: eklemlerde ve kaslarda şiddetli ağrı.
• İnflamasyon: eklemlerde ve lenf düğümlerinde inflamasyon.
• Döküntüler.

Tedavi

Zika’nın tedavisinde olduğu gibi, bu hastalık için de spesifik bir tedavi yoktur ve semptomlar genellikle bir hafta içinde geçer. Ancak ateşin düşürülmesi için parasetamol gibi çeşitli ateş düşürücü ilaçlarla birlikte bol sıvı içilmesi, dinlenilmesi  önerilir.

Sivrisinek yoluyla bulaşan hastalıklardan nasıl korunulur?

Bu hastalıkların yaygın olduğu tropikal iklime sahip ülkelerden birindeyseniz, en çok tavsiye edilen şey; sürekli olarak sinek kovucu kullanmaktır. Ayrıca geceleri cibinlik kullanmak, uyurken sivrisineklerin sizi ısırmalarını engelleyecektir. Özellikle sarı humma vakasında, aşılanma süresinin güncel olması gerekir.

Diğer yandan, bu tür enfeksiyonları önlemenin en iyi yolu, taşıyıcının yaşam alanını ortadan kaldırmaktır. Bunun için yaşam alanı olan her türlü durgun suyu ortadan kaldırmak gerekir. Çünkü durgun sular onun üreme aracıdır. Bir başka yararlı ipucu ise ev ve çalışma alanına sürekli ilaçlatmaktır.