Zihinsel Performans ve Şeker: Gerçekten Faydalı Mı?
Çok yakın bir zamana kadar, birçok insan şekerin zihinsel performans için faydalı olduğuna inanıyordu. Ancak son bilimsel çalışmalar bu inancı sorgulamamıza neden oluyor. Günümüzde bilim insanları beynimizin çok farklı mekanizmalara sahip olduğunu ve şeker tüketmeden beyne glikoz sağlayabildiğini biliyor.
Kan dolaşımından vücudun birçok farklı hayati fonksiyonlarına kadar, beyin sürekli olarak glikoza ihtiyaç duyar. Bu yüzden vücuttaki glikoz seviyesi azaldığı zaman, bazı organlara bu maddeyi tedarik etmede sıkıntılar ortaya çıkabilir. Böyle bir durum gerçekleştiğinde aşağıdaki mekanizmalar devreye girer:
- İlk önce kandaki glikoz çıkarılır.
- İkinci olarak ise, vücudun geri kalanının aldığı glikoz miktarı sınırlandırılır.
Diğer taraftan, eğer kan şekeri seviyesi beslenme yetersizliği yüzünden düşmüşse, vücut bu besini sağlayabilmek için başka yollara başvurur. Bunu sağlayan mekanizmaya ve yapılan işleme glukoneogenez adı verilir; bu işlem temel olarak yağ asitlerinden ve proteinlerden glikoz üretilmesine dayanır. Kişi yeteri kadar karbonhidrat tüketmediğinde veya farklı diyetler uyguladığında, bu mekanizma sayesinde vücut ihtiyacı olan glikozu elde etmiş olur.
Bu yazı ilginizi çekebilir: Zihinsel Sağlık İçin Beş Alışkanlık
Şeker tüketimi ve hafıza
Bazı çalışmalar, şekerin kısa süreli hafıza için faydalı olduğuna işaret ediyor. Bu tür araştırmalarda genelde şekerli içeceklerin tüketimi hesaba katılıyor ve araştırma sonuçları glikoz alımının yoğun zihinsel görevlere iyi yanıt verdiğini gösteriyor.
Yakın zamana kadar uzmanlar beynin kanda dolaşan 25 gram glikozla en iyi şekilde çalıştığını iddia ediyordu. Bu oran, bir muzun yaklaşık olarak sahip olduğu glikoz miktarına denktir. Ancak son yapılan araştırmalar glikoz toleransı daha iyi olan kişilerin daha iyi hafıza becerilerine sahip olduğunu gösteriyor.
Bu durum daha çok kan şekeri miktarını iyi bir şekilde tolere edemeyen ve insülin direnci olan diyabetli kişiler için geçerlidir. Bu nedenle bu kişilerin vücutları kan şekeri seviyesini korumak için proteinlerden ve yağ asitlerinden glikoz elde edebilen etkili mekanizmalara sahiptir. Beyin bu mekanizmaları kullanarak etkili zihinsel performansı sağlayacak doğru miktardaki glikozu elde edebilir.
Diğer taraftan, bilimsel çalışmalar vücuttaki su miktarının bilişsel performansta etkili bir rolü olduğunu tespit etti. Bu nedenle susuz kalmış bir beyin, hafıza, konsantrasyon, dikkat gibi becerilerde daha düşük performanslar gösteriyor.
Bu yazıyı okumanızı tavsiye ediyoruz: Şeker Yeme İsteğini Kontrol Etmek İçin 5 Tavsiye
Rafine şeker kompleks karbonhidratlardan daha mı kötü?
Bazı araştırma ve makaleler, rafine şeker alımının kısa süreli hafızada zayıflamalara neden olduğunu gösteriyor. Buna ek olarak, bazı çalışmalar rafine şeker alımının bazen bilişsel yetersizliklere ve hatta kompleks hastalıkların ortaya çıkmasına neden olduğunu belirtiyor.
Diğer taraftan, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olasılığı, doymuş yağlarla ve rafine şekerlerle beslenen ergenlerde daha yüksektir.
Zihinsel performans: Faydalı besinler
Şeker bilişsel fonksiyonları olumsuz yönde etkilese de, bazı besinler beyin fonksiyonlarını geliştirebilir. Bu konuda doğal bir uyarıcı görevi gören ve beyin sağlığını artırmaya yardımcı olan kafein (aşırı tüketilmediği sürece) örnek olarak gösterilebilir.
Pancar gibi yiyeceklerde bulunan nitritler, damarların genişlemesini sağlar; böylece beyne giden kan akışı da artar. Bu durumun en belirgin sonucu ise beyne giden besinlerin artmasıdır. Bu şekilde bilişsel performansta da gelişmeler gözlemlenir.
Tüm bunlara ek olarak, C vitamininin zihinsel performans ve sağlık üzerinde olumlu etkileri bulunur. C vitamini, örneğin Alzheimer hastalarında görülen bilişsel bozulmaları önleyebilir.
Peki sonuç olarak şeker zihinsel performansı iyileştiriyor mu?
Glikoz beynin ana enerji kaynağıdır. Ancak şekerli yiyecekler tüketmek, beynin doğru bir şekilde çalışmasını sağlamak için elzem değildir. Vücut beyin fonksiyonlarını korumak için yeterli glikoz alımını farklı mekanizmaları kullanarak da sağlayabilir.
Aslında çok fazla şeker tüketmek bilişsel fonksiyonları daha kötü hale getirebilir ve kompleks hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu yüzden zihinsel performansınızı arttırmak ve beyin fonksiyonlarınızı iyileştirmek istiyorsanız sağlıklı ve dengeli bir diyete sahip olmalısınız.
Bunun yanında, eğer hızlı bir şekilde zihinsel becerilerinizi harekete geçirmek istiyorsanız C vitamini bakımından zengin gıdaları tüketmeyi deneyebilirsiniz.
Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.
- Mergenthaler P., Lindauer U., Dienel GA., Meisel A., Sugar for the brain: the role of glucose in physiological and pathological brain function. Trends Neurosci, 2013. 36 (10): 587-97.
- McLellan TM., Caldwell JA., Lieberman HR., A review of caffeine’s on cognitive, physical and occupational performance. Neurosci Biobehav Rev, 2016. 71: 294-312.