Kemik İliği Bağışı: Neleri Gerektirir?

Dünyada pek çok kişinin, kemik iliği naklinin tek çözüm olduğu ciddi hastalıkları vardır. Bu yazıda, sağlıklı bireylerin kemik iliği bağışı ile başkalarına nasıl yardımcı olabileceğinden bahsedeceğiz. 

Kemik iliği bağışı, kemik iliği naklini kolaylaştırıcı insani bir davranıştır. Sağlıklı donörler, hayatı risk altında olan ve ciddi hastalıklarla boğuşan hastalara yardımcı olabilirler.

Başka hastalıkların yanı sıra kemik iliği nakline en sık başvurulan hastalıklar şunlardır:

• Lösemi
• Aplastik anemi
• Lenfoma
• Miyelom

Kemik iliği nedir?

Kemik iliği, insan vücudunda kan hücresi üreten ve bağışıklık sisteminin bir parçası olan dokudur. Kemik iliğinin içinde kök hücre olarak bilinen şey vardır. Bu hücrelerin en spesifik bilimsel ismi hematopoetik progenitörlerdir. Bu isim, kan hücreleri meydana getirme becerilerinden kaynaklanır:

• Kırmızı kan hücreleri
• Beyaz kan hücreleri veya lökositler
• Pıhtı hücreleri veya trombositler

Kemik iliği hastalıkları, aşırı üretim, yetersiz üretim veya anormallikler nedeniyle dokunun bu hücreleri etkili bir şekilde üretme becerisini değiştiren hastalıklardır.

Bu hastalıkların birçoğunun çözümü kemik iliği naklinde yatmaktadır. İşte bu noktada kemik iliği bağışı önemli bir rol oynar.

Kemik iliği nakli

Kemik iliği nakli, temelde, hastalıklı kemik iliği dokusunun – kemiklerin içindeki – sağlıklı doku ile değiştirilmesinden oluşur. Bu prosedür, özellikle bu hücrelerin transplantasyonunu kapsadığı için kök hücre nakli olarak da bilinir.

Ancak her hasta, her donörden kemik iliği dokusu alamaz. Uyum, operasyonun başarılı olması ve daha sonra daha ciddi komplikasyonlardan kaçınılması için kritik öneme sahiptir. Bu yüzden donörlerden uyumlu ve uyumsuz donör şeklinde bahsederiz.

Kemik iliği bağışının uyumluluğunu belirleyen şey, insan lökosit antijenidir (HLA). Bu, başta beyaz kan hücreleri olmak üzere çeşitli hücrelerden gelen bir protein grubudur. İnsan vücudunun neyin kendine ait olup olmadığını belirlemesini sağlayan bir tanıma sistemidir.

Her insanın kendine ait bir HLA sistemi vardır. Bu özel kimlik, bağışıklık sisteminin, vücudu hasta edebilecek dış tehditlere karşı savunmasını sağlar. Elbette HLA, tek başına bakteriler ile örneğin kemik iliği bağış dokusunu ayırt edemeyecektir.

İki kişinin HLA’sı birbirine yeterince benziyorsa, alıcının vücudu, kemik iliği naklini kabul edecektir. Aksi takdirde, alıcının vücudu yabancı dokuyu reddeder. Operasyonun başarısının çoğu, donör ve alıcı arasındaki HLA uyumluluğu derecesinde yatar.

Kemik iliği bağışı neleri kapsar?

Bir kişi kemik iliği donörü olmaya karar verdiğinde, büyük olasılıkla periferik kan kök hücre toplama işlemi (PBSC) yaptırması gerekecektir.

Öncelikle gerçek bağıştan beş gün önce, donör, günde bir enjeksiyon granülosit koloni uyarıcı faktör (G-CSF) alacaktır. Enjeksiyon yaklaşık beş dakika sürer ve kök hücrelerin, kemik iliğinden, dolaşım halindeki kana geçmesine yol açar.

Enjekte edilebilir maddelerle stimülasyon tamamlandıktan sonra, bağışlanan dokunun çıkarılması işlemi yapılmalıdır. Bu amaçla her kola bir iğne yerleştirilir. İğnelerden biri, kök hücreleri elde edecek bir makine aracılığıyla dolaşması için kanı çeker. Aynı zamanda, makine, kanı diğer iğne aracılığıyla vücuda geri verir.

Toplama işlemi yaklaşık üç saat sürer ve ertesi gün tekrar yapılması gerekebilir. Donörde baş ağrısı ve kemik ağrısı gibi bazı minimal yan etkiler oluşabilir.

Daha az sıklıkla olsa da bazen dokuyu doğrudan kemikten toplamak da gerekebilir. Profesyoneller, bunun uygun olup olmadığına karar vereceklerdir ancak bu tür kemik iliği bağışı normalde istenmez. Çünkü bu daha karmaşık bir işlemdir ve ameliyat olarak kabul edilir.

Doğrudan kemik iliği toplama işlemi yapılan donörlerin işlemden sonra yaklaşık bir hafta istirahat etmeleri gerekir. Ayrıca bu işlemin yan etkileri daha yoğun ve daha uzun sürelidir.

Bağış şartları

Genel olarak, uygun bir donör olabilmek için adayların bir dizi gereksinimi karşılıyor olmaları gerekir:

• 18-55 yaşları arasında olmak
• 49.8 kilodan daha ağır olmak
• Donörün bağış alıcıya bulaşabilecek herhangi bir hastalığının olmaması
• Bağış yaparken kendi hayatını riske atmayacak kadar sağlıklı olması

İlk adım, bağış yapmanın kabul edildiğine dair bilgilendirilme onayını imzalamaktır. Daha sonra profesyoneller, HLA’yı analiz etmek ve bu bilgileri bir veri tabanına yüklemek için potansiyel donörden kan örneği alacaklardır.

Zamanı geldiğinde, uyumlu bir alıcı çıkarsa gerçek bağış için toplama işlemi bir hemoterapi merkezinde gerçekleşecektir.

Her ülkenin ve her bölgenin kemik iliği bağışlarını kaydetmek için kendine ait bir sistemi vardır. Bu konunun bölgenizde nasıl düzenlendiği hakkında daha fazla bilgi almak için yakınınızdaki sağlık merkezlerine danışabilirsiniz.