Hiperfosfatemi: Fosfat Dengesizliği
Hiperfosfatemi kandaki fosfor seviyesi normalin üstüne çıktığında (inorganik fosfor) meydana gelen bir durumdur. Fosfor seviyesi normalde 2.5 ile 4.5 mg/dL arasındadır. Değerler 4.5 mg/dL’nin üstünde olduğunda doktor genelde hiperfosfatemi teşhisi koyar.
İnsan vücudundaki çoğu önemli işlevin yerine getirilmesi için fosfor gerekir. Hatta fosfor, yokluğunda vücudun belirli metabolik faaliyetlerini yerine getiremediği bir makromineraldir.
Vücudumuzdaki fosforun büyük bir yoğunluğu iskelet sistemimizde bulunur. Geri kalanı doku hücrelerindedir ve enerji üretir.
Tahmin edebileceğiniz üzere, fosfor eksikliği ya da fazlasından en çok etkilenen kısımlar dişler ve kemiklerdir. Ayrıca, fosfor kalsiyumu da destekler ve hiperfosfatemi durumunda böbrekte bazı değişimlerin yaşanmasına neden olur.
Özellikle de beslenme düzeninde birbirinden farklı türdeki gıdaları tercih eden kişiler fosforu yediklerinden alırlar. Normalde vücuttaki fazla fosfor idrar ve dışkı yolu ile atılır. En çok fosfor barındıran gıdalar kırmızı ve beyaz et ve badem gibi yemişlerdir. Süt, yoğurt, peynir gibi süt ürünleri de fosfor kaynağıdır. Bazı ülkelerde üreticileri gıdalarında daha fazla fosfor barındırmaya teşvik eden yasalar bulunur.
Hiperfosfatemi Nedenleri
Temel nedeni böbrek yetmezliği olduğu için hiperfosfatemi zamanla daha da kötü bir hal alır ve yaşlı bireylerde gençlere kıyasla daha fazla görülür. Fakat hiperfosfateminin başka nedenleri de vardır:
- Hipoparatiroid: Paratiroid hormonunun fosfor ve kalsiyum metabolizmasını düzenlediği durumlarda gerçekleşir. Hipoparatiroid durumunda bu hormonun üretimi ya az gerçekleşir ya da hiç gerçekleşmez. Bunun sonucunda kandaki kalsiyum düşerken fosfor miktarı artar.
- Hipervitaminoz D: Bu koşulda, D vitamini, kalsiyum ve fosfor düzenlemeleri arasında bir bağ bulunur. D vitamini dengesindeki değişimlere ya paratiroid bezinin düzgün çalışmaması ya da başka bir nedenden dolayı paratiroid hormonunun kandaki seviyesinin yükselmesi neden olur. Bundan ötürü de kandaki fosfor artabilir.
- Yüksek miktarda fosfor tüketimi: Böyle bir durum olsa da, pek sık rastlanmaz. Vücut düzgün çalışıyorsa fazla fosfor idrar ve dışkı yoluyla atılacağı için bu madde vücutta birikmez.
- Fazla idman: Kasların zarar görmesine neden olan uzun ve yorucu egzersizler fosforun kas hücrelerinden çıkıp kana karışmasına neden olur.
- Kemoterapi: Kemoterapi alan hastalarda çok hızlı şekilde ölen hücreler içlerindeki fosforu kana salarlar ve bu da hiperfosfatemiye neden olur. Kemoterapi kaynaklı diğer durumlarla birlikte, buna tümör lizis sendromu denir.
Bunu da okuyun: Hipokalsemi Semptomları: Sessiz Bir Hastalık
Hiperfosfatemi Belirtileri
Doktorların kandaki fosfat seviyesinin yüksek olduğunu fark etmeleri belirtilerden kaynaklı olmaktan öte, genellikle rastlantısal bir şekilde gerçekleşir. Hastanın genel sağlık durumunu incelemek için yapılan kan testlerinde ortaya çıkar. Hiperfosfatemi hastaları kandaki fosfor miktarının yüksekliğinden kaynaklı belirtileri pek göstermezler. Fakat sıklıkla hiperfosfatemi kaynaklı böbrek ya da kas problemlerinden ötürü doktora başvururlar.
Kandaki fosfor konsantrasyonu yükseldiğinde bu genellikle kalsiyum seviyesinde düşüş görülmesine yol açar ve hipokalsemiye neden olur. Böyle durumlarda kaslara sıklıkla kramp girer ve spazm dahi meydana gelebilir.
Damar duvarlarında değişim gözlemlenmesi de uzun vadede görülecek sonuçlardan biridir. Damar duvarlarında fosfor fazlalığı ile birlikte kalsiyum miktarında artış da görülebilir ve bu da damar sertliğine yol açabilir.
Bunu da okuyun: Beslenme ve Böbrek Yetmezliği: Bilmeniz Gereken Her Şey
Tedavisi
Böbrek yetmezliği ya da hipoparatiroid gibi hastalıkların altında yatan neden hiperfosfatemi ise doktorunuz bu durumu düzeltmeye çalışacaktır. Vücuttaki fazla fosforun atılması için üç alternatif vardır:
- Düşük fosfatlı beslenme: Bu beslenme düzeninde günde 1000 miligramdan fazla fosfor tüketilmez. Bu diyetin bir beslenme uzmanı görüşü alınarak yapılması gerekir.
- Diyaliz: Böbrekler maksimum kapasitesinde çalışamadığında kan yapay bir şekilde süzülür.
- Şelatorlar: Gıdalarla vücuda giren fosforun bağlanmasına yardımcı bazı ilaçlar bulunur. Bu sayede bağırsaklar fosforu emmezler. Böylelikle de fosfor kan dolaşımına karışmadan vücuttan atılır.
Tabii ki ne tür bir tedavinin yapılacağına yalnızca doktorlar karar verebilir. Genelde aşırı önlemler almaya gerek kalmaz. Bundan dolayı kan testinizde hiperfosfatemi olduğunuz çıkarsa paniğe kapılmayın. Nasıl önlemler almanız gerektiğini öğrenmenmek için bir uzmana danışın.
Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.
- Sellares, V. Lorenzo. “El reto del control de la hiperfosfatemia en la enfermedad renal crónica.” Nefrología 28 (2008): 3-6.
- Ospina, Camila Andrea Garcia, et al. “Importancia de la hiperfosfatemia en la enfermedad renal crónica, como evitarla y tratarla por medidas nutricionales.” Revista Colombiana de Nefrología 4.1 (2017): 38-56.
- Martín, Antonia García, et al. “Trastornos del fosfato y actitud clínica ante situaciones de hipofosfatemia e hiperfosfatemia.” Endocrinología, Diabetes y Nutrición (2019).
