İlaçların Yan Etkileri Nelerdir?

İlaçların yan etkileri tahmin edilebilir veya öngörülemez olabilir. Herhangi bir ilacı tüketmeden önce doktora danışmamız çok önemlidir.

Yazan ve doğrulayan Eczacı Franciele Rohor de Souza.

Son Güncelleme: 29 Aralık, 2020

İlaçların yan etkileri da ters ilaç reaksiyonları terimlerini, bir kere duyduğunuzdan eminiz. Nüfusun %7’si ilaçlara ters reaksiyon göstermektedir. Bu da halk sağlığı için bir sorunu teşkil eder.

Kısaltması ADR olan bir Advers İlaç Reaksiyonu, normal dozda uygulanmış bir ilaca yönelik gelişen istenmeyen veya zararlı herhangi bir tepkidir. Bunlar, hastalıkların düzeltilmesi, iyileştirilmesi ya da kişinin eski sağlığına kavuşması için teşhis, tedavi ya da hastalıkların önlenmesi amacıyla uygulanan dozlardır.

En sık yan etkilere neden olan ilaçlar arasında bulunanlar:

• Steroid yapıda olmayan anti-inflamatuvar ilaçlar
• Antibiyotikler

İlaçların yan etkileri olduğunu nasıl bilebiliriz?

İspanya İlaç ve Sağlık Ürünleri Ajansı (AEMPS), bize reçete edilen veya eczaneden ücretsiz olarak satın aldığımız ilaçlar hakkında her zaman kendimizi bilgilendirmenin önemini hatırlatmaktadır. İlacın neden olabileceği olası yan etkilerinin ve uygulanan tedavinin sağlığımız üzerindeki olumsuz etkilerinin görülmesi durumunda doktorumuza ve eczacımıza sormamızın önemli olduğunu söylemektedir.

Ayrıca ilaç prospektüsünü de inceleyebilirsiniz. Burada ilacı kullandıktan sonra ortaya çıkabilecek olası yan etkileri hakkında bir dizi yan etki listesi görülecektir.

Satılan tüm ilaçlar bazı olumsuz etkilere neden olabilir. Ancak ilaç kullanımının sağladığı fayda, sağlık üzerindeki risklerinden daha büyük olduğu için pazarlanmasına karar verilmektedir.

Advers reaksiyon türleri

Genel advers ilaç reaksiyonlarının sınıflandırması, onları iki büyük gruba ayırır: öngörülebilir reaksiyonlar ve öngörülemeyen reaksiyonlar.

Tahmin edilebilir tepkiler

Yan etkilerin %80’ini temsil ederler. Doza bağımlı olarak ortaya çıkarlar. Yani dozlar ne kadar yüksek olursa, bu ilaçların yan etkileri de o kadar yüksek olur. Ayrıca, oluşan yan etkinin, ilacın aşağıdaki farmakolojik özellikleri ile de ilgisi vardır:

• Etki mekanizmasının yan etkisi
• Başka bir ilaç veya madde ile etkileşim
• Aşırı doz

Öngörülemeyen reaksiyonlar

Bu reaksiyonlar öncekilerden farklı olarak tahmin edilebilir dozlar değildir. Bu nedenle uygulanan herhangi bir doz aşamasına reaksiyon gösterebilirler. Bunun ilacın herhangi bir farmakolojik içeriğiyle ilgisi yoktur. Bağışıklık duyarlılığı olan veya genetik farklılıklardan dolayı ilaca duyarlı olan kişilerde görüldükleri için hastaya bağlı faktörlerle ilgisi vardır.

Öngörülemeyen advers reaksiyonların ayırıcı etkileri aşağıda olduğu gibidir:

• İntolerans: Minimum dozlarda ilaca karşı gösterilen intolerans. Örneğin, bazı hastalar en düşük salbutamol dozlarında bile titreme yaşarlar.
• İdiyosenkrazi: Bunlar, genetik olarak belirlenen ve ilaca karşı anormal bir tepki veren reaksiyonlardır. Çünkü hastanın metabolizmasında ilaca karşı bir enzim eksikliği veya anormallik vardır. Bu reaksiyonlar genellikle daha ciddidir, ancak az sayıda insanda ortaya çıkar.
• Aşırı duyarlılık reaksiyonları veya alerjik reaksiyonlar: Bunlar, bağışıklık mekanizmasının neden olduğu anormal tepkilerdir. Örneğin; penisiline karşı olan alerji gibi.
• Psödoalerjik veya anafilaktoid reaksiyon: Klinik olarak diğer reaksiyonlardan ayırt edilemezler. Sadece bağışıklık sisteminin dahil olmadığı farklı bir mekanizma ile ortaya çıkarlar. Diğer ilaçların yanı sıra morfin etkisi gösteren ilaçlarla tanımlanmışlardır.

İlaçların diğer yan etkileri

Bahsedilenlerden başka, bir ilaç tedavisinde ortaya çıkabilecek başka istenmeyen yan etkiler de vardır. Bu diğer reaksiyonlardan bazıları C tipi reaksiyon olarak bilinir.

Bir ilacın uzun süreli uygulanmasından sonra ortaya çıkarlar ve genel olarak bunlar; tahmin edilebilir ve bilinir reaksiyonlardır. Bu gruba, benzodiazepinlerde olduğu gibi ilaç bağımlılıkları, nöroleptik ilaçlara bağlı Tardiv diskinezi veya kortikosteroidler tarafından üretilen Cushing sendromunu dahildir.

D tipi reaksiyonlar nadir görülür ve tedavi bittikten bir süre sonra ortaya çıkar. Bu tür reaksiyonlardan bazıları, fetüslerde malformasyon olan teratogenez ve karsinogenezdir.

Diğer tarafta ise bir ilacın aniden kesilmesinden sonra meydana gelenler olan E tipi reaksiyonlar vardır. Bu tür bir yan etki örneği; kortikosteroidlerin kesilmesinden sonra adrenal yetmezlik oluşması, antiepileptik ilaçların kesilmesinden sonra oluşan nöbetler veya beta blokerlerin kesilmesinden sonra göğüste ağrı hissedilmesidir.

Sonuç

İlaçların tümü tehlikeli bir reaksiyona dönüşebilen bir yan etki oluşturacağından, kullanacağımız ilaç hakkında bilgi edinmek çok önemlidir. İlaç kullanacağınız sırada kullanım talimatlarını okuduktan sonra doktorunuza ve eczacınıza danışmanız, oluşabilecek olası reaksiyonları engellemeniz açısından önemlidir.