Metilfenidat: Nedir ve Ne İçin Kullanılır?
Metilfenidat tıbbi uzmanların DEHB ya da dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavisi için reçetelediği bir ilaçtır. Ayrıca postural ortostatik taşikardi sendromu ve narkolepsi tedavisi için de reçete edilir. Ancak tıbbi uzmanlar bu ilacı standart tedavilere dirençli olan fiziksel bitkinlik ve depresyon vakalarını tedavi etmek için de reçeteleyebilirler.
Metilfenidat: Tarihi
Narkolepsinin semptomatik tedavisi için uyaranların kullanılması 30’lara, doktorların efedrin ve amfetamin reçeteleri vermeye başlamasına kadar dayanır. Sonrasında, klinik araştırmalar sayesinde uzmanlar özellikle de Benzendrine başta olmak üzere amfetamin alan hiperaktif çocuklarda hatırı sayılır ilerlemeler gözlemlemiştir.
1944’te, II. Dünya Savaşı sırasında uzmanlar ilk defa metilfenidat sentezlemiştir. Savaş sırasında birçok uzman amfetaminde bulunan kimyasal varyantlarını deneyerek daha az ya da daha hafif yan etkileri olup benzer özelliklere sahip olan moleküller aramıştır. Sonrasında, 1954’te metilfenidat patenti ortaya çıkmıştır. Bu ilacın insan vücudu üzerinde kendi klasmanındaki diğer ilaçlara kıyasla daha az nöro-vejetatif yan etkisi bulunmaktadır.
Metilfenidat: Kullanımları
Bu ilaç piperidin yapısına sahip bir bileşenler sınıfına aittir. İlgili monoamin taşıyıcılarının geri alımını inhibe edebiliyor olması nedeniyle beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini arttırır.
Metilfenidat amfetamine benzer bir yapıya sahiptir. Ancak nörotoksik değildir. Bundan dolayı aynı etkilere yol açmaz. Aşağıda tedavisinde bu ilacın kullanıldığı hastalıklar hakkında daha fazla konuşacağız.
Dikkat Eksikliği / Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu çocukluk çağında kendini gösteren nörobiyolojik bir bozukluktur. Dünyadaki çocukların %5’inden fazlasını etkiler. Günümüzde uzmanlar bu durumun gelişmesine dair kesin sebepleri henüz bilmemektedir. Bununla birlikte, beraber hareket eden çeşitli risk faktörlerinin bir kombinasyonu dolayısıyla ortaya çıkıyor olma ihtimalini değerlendirmektedirler.
Ancak, sebepler kesin şekilde bilinmemekle birlikte, uzmanlar bu hastalığın gelişiminde genetik ve çevresel faktörlerin büyük bir rol oynadığı sonucuna varmışlardır. Ayrıca dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun kalıtsal olarak miras alınmış olma şansı %76’dır.
Diğer yandan, bu durumun karakteristik olan semptomlarından bahsedecek olursak üç ana semptoma değinebiliriz:
- Dikkat eksikliği
- Hiperaktivite
- Dürtüsellik
Bu semptomların DEHB ile ilişkilendirilebilmesi için bazı koşulları karşılamaları gerekir:
- Semptomlar en geç 7 yaşında ortaya çıkmış olmalıdır.
- Semptomlar en az altı ay boyunca devam etmelidir.
- Semptomlar çocuğun hayatının iki ya da daha fazla yönünü etkilemelidir.
- Semptomlar hatırı sayılır bir etkiye sahip olmalıdır ve çocuğun performansını önemli ölçüde azaltmalıdır.
Bu yazımızı da keşfedin: Yetişkinlikte Hiperaktivite Tedavisi için 6 İpucu
Postürel Ortostatik Taşikardi Sendromu
Bu sendrom baş dönmesi veya baygınlık hissi ile kendisini gösterir. Otonom sinir sistemi olması gerektiği gibi çalışmadığında ortaya çıkar.
Postürel ortostatik taşikardi sendromu kan damarlarının beyne yeterli kan sağlayacak kadar daralmamasına neden olur. Bundan dolayı beynin olması gerektiği gibi çalışması için yeterli kan akışını sürdürmeye çalışan otonom sinir sistemi kalbin daha fazla atmasına sebep olur ve bu da taşikardiye yol açar.
Metilfenidat ile tedavi edilebilen bu hastalık viral bir enfeksiyon ya da bir yaralanma sonrasında ortaya çıkabilir. Ancak bu durumun altında yatan sebeplerden birinin bu koşullardan biri olup olmadığını bilmek çok zordur. Günümüzde uzmanlar postürel ortostatik taşikardi sendromunun sebeplerini daha iyi anlamak için araştırma yapmayı sürdürmektedirler.
Narkolepsi
Narkolepsi hastası olan kişiler genellikle uzun süreler boyunca uyanık kalmakta zorlanırlar, ve bu koşullarından bağımsız bir şekilde gerçekleşir.
Yukarıda açıkladığımız diğer iki durumda olduğu gibi uzmanlar narkolepsinin neden ortaya çıktığını da hala kesin olarak bilmemektedir. Ancak bu bozukluktan muzdarip olan hastalar genellikle düşük hipokretin seviyelerine sahip olmaya eğilimlidir. Bu beyinde bulunan ve uyuma-uyanma döngülerini düzenlemeye yardımcı olan bir maddedir.
Bu yazımızı da okumalısınız: Uyku Problemlerini Çözmek İçin 8 Yöntem
Sonuç Olarak
Metilfenidat esas olarak dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tedavisinde kullanılan bir ilaçtır. Ancak tıbbi profesyoneller bu ilacı yukarıda bahsettiğimiz diğer hastalıkların tedavisi için de reçetelerler.
Bu ilaç ciddi yan etkileri olan bir ilaç olduğundan dolayı doktorunuzun ve eczacınızın tavsiyelerine uymalısınız. Ayrıca bu ilacın yanlış kullanılmasının sağlığınız üzerinde ciddi negatif sonuçları olabilir.
Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.
- Vademecum. (2015). Metilfenidato. https://doi.org/Medicamentos Genericos Intercambiables
- Brant, L. C., & Carvalho, T. R. F. (2012). Metilfenidato: Medicamento gadget da contemporaneidade. Interface: Communication, Health, Education. https://doi.org/10.1590/S1414-32832012000300004
- Saúde, B. B. de A. de T. em. (2014). Metilfenidato no tratamento de crianças com transtorno de déficit de atenção e hiperatividade. In Portal anvisa.